Przegląd Geograficzny (2022) tom 94, zeszyt 4
Zmiany w strukturze odpływu wody ze zlewni karpackich w półroczu hydrologicznym zimowym w latach 1981‑2020
Przegląd Geograficzny (2022) tom 94, zeszyt 4, s. 503-519 | 
Full text
doi: https://doi.org/10.7163/PrzG.2022.4.5
Streszczenie
Postępujące zmiany klimatyczne (wzrost temperatury powietrza, zmiana rozkładu opadów w ciągu roku) wywierają wpływ na genezę zasilania cieków (opadowe, roztopowe i gruntowe). Głównym celem badań było przestrzenne i czasowe określenie struktury odpływu korytowego i kierunków jej zmian w wybranych zlewniach rzecznych w Karpatach Zachodnich w zimowym półroczu hydrologicznym, w warunkach zmian klimatu i narastającej antropopresji. Badaniami objęto cztery zlewnie, reprezentujące cechy rzeźby beskidzkiej (Soła i Osława) oraz pogórskiej (Skawinka i Stobnica), dla których określono genezę zasilania cieku w okresie 40 lat (1981‑2020). Do badań wykorzystano średnie dobowe przepływy w profilach zamykających wybrane zlewnie. Interpretację genezy zasilania umożliwiły dane meteorologiczne: suma i rodzaj opadu, grubość pokrywy śnieżnej i temperatura powietrza. Średni odpływ półrocza zimowego (HWHY) kształtował się od 150,3 mm (Skawinka) do 348,8 mm (Osława), natomiast udział HWHY w odpływie rocznym (HA) wyniósł średnio od 50,9% (Soła) do 60,4% (Stobnica). W latach 1981‑2020 HWHY nie wykazywał statystycznie istotnych kierunków zmian. Ujemne trendy HWHY stwierdzono od 2000 r. W badanych zlewniach wystąpiło zróżnicowanie dominujących źródeł zasilania cieków w HWHY. W zlewni Soły największy udział miało zasilanie roztopowe (40,1%), w zlewni Osławy – zasilania opadowe (38,0%), zaś w zlewni Skawinki przeważało zasilanie gruntowe (43,4%). W zlewni Stobnicy udział zasilania opadowego i gruntowego był podobny (36‑38%). We wszystkich zlewniach wystąpiła recesja odpływu spowodowanego roztopami i wzrost roli zasilania gruntowego. Zmiany pokrycia terenu wpłynęły na wielkość współczynnika odpływu α. Znikoma zmiana α w badanym okresie w zlewni Skawinki spowodowana była 5-krotnym wzrostem obszarów zabudowy, natomiast największe zmniejszenie współczynnika odpływu α, które wystąpiło w zlewni Stobnicy, było spowodowane spadkiem udziału gruntów ornych z 61,0% (1990 r.) do 46,4% (2018 r.) i równoczesnym wzrostem obszaru lasu z 32,1% do 43,4%.
Słowa kluczowe: opad śnieżny, odpływ rzeczny, półrocze zimowe, Karpaty Zachodnie
[witold.bochenek@zg.pan.krakow.pl], Institute of Geography and Spatial Organization Polish Academy of Sciences, Św. Jana 22, 31-018 Kraków, Poland
[mkijowska@zg.pan.krakow.pl], Institute of Geography and Spatial Organization Polish Academy of Sciences 38-311 Szymbark 430: Poland e-mail: mkijowska@zg.pan.krakow.pl
Cytowanie
APA: Bochenek, W., & Kijowska-Strugała, M. (2022). Zmiany w strukturze odpływu wody ze zlewni karpackich w półroczu hydrologicznym zimowym w latach 1981‑2020. Przegląd Geograficzny, 94(4), 503-519. https://doi.org/10.7163/PrzG.2022.4.5
MLA: Bochenek, Witold and Kijowska-Strugała, Małgorzata. "Zmiany w strukturze odpływu wody ze zlewni karpackich w półroczu hydrologicznym zimowym w latach 1981‑2020". Przegląd Geograficzny, vol. 94, no. 4, 2022, pp. 503-519. https://doi.org/10.7163/PrzG.2022.4.5
Chicago: Bochenek, Witold and Kijowska-Strugała, Małgorzata. "Zmiany w strukturze odpływu wody ze zlewni karpackich w półroczu hydrologicznym zimowym w latach 1981‑2020". Przegląd Geograficzny 94, no. 4 (2022): 503-519. https://doi.org/10.7163/PrzG.2022.4.5
Harvard: Bochenek, W., & Kijowska-Strugała, M. 2022. "Zmiany w strukturze odpływu wody ze zlewni karpackich w półroczu hydrologicznym zimowym w latach 1981‑2020". Przegląd Geograficzny, vol. 94, no. 4, pp. 503-519. https://doi.org/10.7163/PrzG.2022.4.5