Witold Bochenek
Artykuły
Edytorial. Współczesne problemy geośrodowiska – wybrane przykłady
Przegląd Geograficzny (2025) tom 97, zeszyt 1, s. 5-9 | 
Pełny tekst
doi: https://doi.org/10.7163/PrzG.2025.1.0
Streszczenie
Geośrodowisko tworzą elementy środowiska naturalnego Ziemi, w tym litosfera, hydrosfera, atmosfera i biosfera, które wzajemnie na siebie oddziałują. Jest to przestrzeń, w której funkcjonuje człowiek, zależny od procesów naturalnych, ale jednocześnie modyfikujący ich przebieg i skalę. Antropopresja jest kolejnym czynnikiem, którego wpływ na komponenty środowiska przyrodniczego nasila się w ostatnich stuleciach (Aswathanarayna, 1995). Sprzężenia zwrotne łączące przyrodę i człowieka są nierozerwalne, a wiele zależności nie zostało do dzisiaj poznanych. Konferencja Geośrodowisko – Klimat, Przyroda, Człowiek, która została zorganizowana przez Zakład Badań Geośrodowiska Instytutu Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania im. Stanisława Leszczyckiego Polskiej Akademii Nauk 5 kwietnia 2024 r. w Krakowie, stała się platformą do dyskusji o geośrodowisku w różnych skalach czasowych i przestrzennych oraz w odmiennych kontekstach. Dzięki licznemu i zróżnicowanemu gronu uczestników, od geografów, przez inżynierów środowiska, aż po historyków środowiska, problematyka konferencji została ujęta w sposób interdyscyplinarny, który najlepiej oddają nazwy sesji tematycznych: człowiek w środowisku, procesy fluwialne, procesy geomorfologiczne, procesy glebowe, procesy hydrologiczne, współczesne wyzwania środowiskowe, zmiany użytkowania ziemi. Łącznie, podczas konferencji zostało wygłoszonych 46 referatów. Problematyka badawcza omówiona podczas referatów konferencyjnych została przedstawiona w formie artykułów naukowych, zamieszonych w niniejszym zeszycie Przeglądu Geograficznego.
[witold.bochenek@zg.pan.krakow.pl], Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania im. S. Leszczyckiego PAN
[katarzyna.wasak@zg.pan.krakow.pl], Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania im. S. Leszczyckiego PAN
[witkowski@zg.pan.krakow.pl], Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania im. S. Leszczyckiego PAN
Cytowanie
APA: Bochenek, W., Wasak-Sęk, K., & Witkowski, K. (2025). Edytorial. Współczesne problemy geośrodowiska – wybrane przykłady. Przegląd Geograficzny, 97(1), 5-9. https://doi.org/10.7163/PrzG.2025.1.0
MLA: Bochenek, Witold, et al. "Edytorial. Współczesne problemy geośrodowiska – wybrane przykłady". Przegląd Geograficzny, vol. 97, no. 1, 2025, pp. 5-9. https://doi.org/10.7163/PrzG.2025.1.0
Chicago: Bochenek, Witold, Wasak-Sęk, Katarzyna, and Witkowski, Karol. "Edytorial. Współczesne problemy geośrodowiska – wybrane przykłady". Przegląd Geograficzny 97, no. 1 (2025): 5-9. https://doi.org/10.7163/PrzG.2025.1.0
Harvard: Bochenek, W., Wasak-Sęk, K., & Witkowski, K. 2025. "Edytorial. Współczesne problemy geośrodowiska – wybrane przykłady". Przegląd Geograficzny, vol. 97, no. 1, pp. 5-9. https://doi.org/10.7163/PrzG.2025.1.0
Przegląd Geograficzny (2022) tom 94, zeszyt 4, s. 503-519 | Pełny tekst
doi: https://doi.org/10.7163/PrzG.2022.4.5
Streszczenie
Postępujące zmiany klimatyczne (wzrost temperatury powietrza, zmiana rozkładu opadów w ciągu roku) wywierają wpływ na genezę zasilania cieków (opadowe, roztopowe i gruntowe). Głównym celem badań było przestrzenne i czasowe określenie struktury odpływu korytowego i kierunków jej zmian w wybranych zlewniach rzecznych w Karpatach Zachodnich w zimowym półroczu hydrologicznym, w warunkach zmian klimatu i narastającej antropopresji. Badaniami objęto cztery zlewnie, reprezentujące cechy rzeźby beskidzkiej (Soła i Osława) oraz pogórskiej (Skawinka i Stobnica), dla których określono genezę zasilania cieku w okresie 40 lat (1981‑2020). Do badań wykorzystano średnie dobowe przepływy w profilach zamykających wybrane zlewnie. Interpretację genezy zasilania umożliwiły dane meteorologiczne: suma i rodzaj opadu, grubość pokrywy śnieżnej i temperatura powietrza. Średni odpływ półrocza zimowego (HWHY) kształtował się od 150,3 mm (Skawinka) do 348,8 mm (Osława), natomiast udział HWHY w odpływie rocznym (HA) wyniósł średnio od 50,9% (Soła) do 60,4% (Stobnica). W latach 1981‑2020 HWHY nie wykazywał statystycznie istotnych kierunków zmian. Ujemne trendy HWHY stwierdzono od 2000 r. W badanych zlewniach wystąpiło zróżnicowanie dominujących źródeł zasilania cieków w HWHY. W zlewni Soły największy udział miało zasilanie roztopowe (40,1%), w zlewni Osławy – zasilania opadowe (38,0%), zaś w zlewni Skawinki przeważało zasilanie gruntowe (43,4%). W zlewni Stobnicy udział zasilania opadowego i gruntowego był podobny (36‑38%). We wszystkich zlewniach wystąpiła recesja odpływu spowodowanego roztopami i wzrost roli zasilania gruntowego. Zmiany pokrycia terenu wpłynęły na wielkość współczynnika odpływu α. Znikoma zmiana α w badanym okresie w zlewni Skawinki spowodowana była 5-krotnym wzrostem obszarów zabudowy, natomiast największe zmniejszenie współczynnika odpływu α, które wystąpiło w zlewni Stobnicy, było spowodowane spadkiem udziału gruntów ornych z 61,0% (1990 r.) do 46,4% (2018 r.) i równoczesnym wzrostem obszaru lasu z 32,1% do 43,4%.
Słowa kluczowe: opad śnieżny, odpływ rzeczny, półrocze zimowe, Karpaty Zachodnie
[witold.bochenek@zg.pan.krakow.pl], Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania im. S. Leszczyckiego PAN
[mkijowska@zg.pan.krakow.pl], Institute of Geography and Spatial Organization Polish Academy of Sciences 38-311 Szymbark 430: Poland e-mail: mkijowska@zg.pan.krakow.pl
Cytowanie
APA: Bochenek, W., & Kijowska-Strugała, M. (2022). Zmiany w strukturze odpływu wody ze zlewni karpackich w półroczu hydrologicznym zimowym w latach 1981‑2020. Przegląd Geograficzny, 94(4), 503-519. https://doi.org/10.7163/PrzG.2022.4.5
MLA: Bochenek, Witold, and Kijowska-Strugała, Małgorzata. "Zmiany w strukturze odpływu wody ze zlewni karpackich w półroczu hydrologicznym zimowym w latach 1981‑2020". Przegląd Geograficzny, vol. 94, no. 4, 2022, pp. 503-519. https://doi.org/10.7163/PrzG.2022.4.5
Chicago: Bochenek, Witold, and Kijowska-Strugała, Małgorzata. "Zmiany w strukturze odpływu wody ze zlewni karpackich w półroczu hydrologicznym zimowym w latach 1981‑2020". Przegląd Geograficzny 94, no. 4 (2022): 503-519. https://doi.org/10.7163/PrzG.2022.4.5
Harvard: Bochenek, W., & Kijowska-Strugała, M. 2022. "Zmiany w strukturze odpływu wody ze zlewni karpackich w półroczu hydrologicznym zimowym w latach 1981‑2020". Przegląd Geograficzny, vol. 94, no. 4, pp. 503-519. https://doi.org/10.7163/PrzG.2022.4.5