Abstract:

W artykule przedstawiono założenia i wyniki sześciu wariantów projekcyjnych prognozy demograficznej (scenariuszowej analizy zmian ludnościowych), wykonanej na zlecenie Urzędu m.st. Warszawy (Śleszyński et al. 2019). Analiza ta została oparta na oszacowaniu populacji bazowej na podstawie badań telemetrycznych firmy Orange (wykazały one, że liczba ludności tzw. nocnej jest wyższa o 213 tys. od zameldowanej). Szacunki wykonano dla 18 dzielnic Warszawy w interwale jednorocznym dla lat 2018‑2050 według sześciu przyjętych wariantów (kontynuacyjny, suburbanizacyjny, koncentracyjny, polaryzacyjny, imigracyjny niski, imigracyjny wysoki), różnicowanych zwłaszcza poziomem migracji wewnętrznych i zagranicznych, a uwarunkowanych m.in. modelem rozwoju społeczno-gospodarczego kraju i polityką przestrzenną na obszarze metropolitalnym Warszawy. Oszacowana populacja całej Warszawy w roku 2030 wyniesie 1980‑2132 tys., a w roku 2050 – 1785‑2249 tys. mieszkańców. Najważniejszym wnioskiem poznawczym, mającym silne przełożenie praktyczne, jest zatem brak podstaw do przewidywania silniejszego przyrostu ludnościowego Warszawy w przyszłości. Wynika to zarówno z wyczerpywania się tradycyjnych regionów źródłowych migrantów, jak też poziomu dzietności w mieście, który pomimo relatywnie wysokich wartości na tle innych miast Polski pozostaje na niskim poziomie (nie zapewnia tzw. prostej zastępowalności pokoleń). Wzrost ludnościowy mógłby nastąpić jedynie w przypadku zdecydowanie silniejszej imigracji, niż ma to miejsce obecnie, zarówno wskutek większego drenażu wewnętrznego (kosztem innych miastw kraju), jak też napływu z zagranicy.

Keywords: prognoza demograficzna, scenariusze rozwoju demograficznego, rozwój demograficzny, polaryzacja społeczno-ekonomiczna, Warszawa

Przemysław Śleszyński [psleszyn@twarda.pan.pl], Institute of Geography and Spatial Organization Polish Academy of Sciences
Łukasz Kubiak [lukaszsebastiankubiak@gmail.com], Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania im. S. Leszczyckiego PAN
Ewa Korcelli-Olejniczak [eko@twarda.pan.pl], Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania im. S. Leszczyckiego PAN

Abstract:

Głównym celem opracowania była identyfikacja procesu rozrostu terytorialnego dużych miast w Polsce na przykładzie Wrocławia, Krakowa i Warszawy. Analiza zmian granic administracyjnych miasta, zmian gęstości zaludnienia oraz rozwoju zabudowy wykazała pewną specyfikę rozrostu terytorialnego dużych miast oraz podobieństwo procesów osadniczych w różnych okresach historycznych. Pozwoliło to na identyfikację określonych prawidłowości rozwoju, które z uwagi na ich powtarzalność, wskazują na cykliczny charakter procesów. Specyfikę rozrostu przestrzennego dużych miast można wyrazić w następujący sposób: każdy okres rozwoju społeczno-gospodarczego miasta przyczynia się do wzrostu gęstości zaludnienia w jego granicach, a następnie do wylania się miasta na obszar najbliższego otoczenia (strefy podmiejskiej). Obszar ten stanowi faktycznie przedłużenie miasta i z czasem zostaje wcielony w jego granice administracyjne. Poszerzenie granic miasta powoduje zwykle spadek gęstości zaludnienia w jego nowych granicach. Każdy kolejny okres prosperity miasta inicjuje kolejny cykl rozwoju przestrzennego.

Keywords: rozrost terytorialny, rozwój przestrzenny, cykle rozwojowe, duże miasta

Robert Szmytkie [robert.szmytkie@uwr.edu.pl], Uniwersytet Wrocławski, Instytut Geografii i Rozwoju Regionalnego

Abstract:

Artykuł ma charakter teoretyczno-koncepcyjny. Jego celem jest wskazanie możliwości wykorzystania dualizmów stosowanych w socjologii w konceptualizacji i operacjonalizacji badań nad rozwojem społeczno-gospodarczym oraz w wyjaśnianiu mechanizmów zmiany społecznej – siły napędowej rozwoju. Artykuł podkreśla rolę struktury oraz podmiotowego sprawstwa w wyjaśnianiu mechanizmów rozwoju, proponuje prowadzenie badań na kilku poziomach jednocześnie w nawiązaniu do dualizmów metodologicznych w socjologii, a także podaje przykłady dychotomicznych kategoryzacji oraz struktur społecznych, pomocnych w zrozumieniu mechanizmów rozwoju. Włączenie dualizmów socjologicznych w rozważania geograficzne nad rozwojem może wnieść nowe spojrzenie na proces projektowania samych badań, triangulację (łączenie różnych metod analizy), a także wnioskowanie. Dzięki ich wykorzystaniu łatwiej będzie podważyć skłonność geografów do formułowania deterministycznych zależności i postrzegania czynników rozwoju jako sterowalnych i kontrolowanych.

Keywords: dualizm, socjologia, poziomy analizy, rozwój społeczno-gospodarczy, dychotomiczne kategoryzacje

Dorota Mantey [d.mantey@uw.edu.pl], Uniwersytet Warszawski, Wydział Geografii i Studiów Regionalnych

Abstract:

Praca jest wynikiem przeglądu współczesnej literatury naukowej dotyczącej uczestnictwa społeczności lokalnej w planowaniu przestrzeni. Celem przeglądu jest ustalenie, jakie koncepcje i pojęcia stanowią podstawy teoretyczne opracowań, na jakich obszarach bada się uczestnictwo społeczności lokalnej w planowaniu, jakie metody włączania mieszkańców są najczęściej opisywane w literaturze. Przegląd objął 96 artykułów naukowych z lat 2010-2019 udostępnionych w bazie Web of Science. Literatura charakteryzuje się dużą różnorodnością w zakresie teoretycznego osadzenia partycypacji społeczności lokalnej w planowaniu. W zakresie metodycznym dominuje wykorzystanie nowoczesnych technologii do pozyskiwania od społeczeństwa opinii i wiedzy o przestrzeni. Prezentowany dorobek ukazuje szerokie spektrum nowatorskich narzędzi włączania społeczności lokalnej w planowanie przestrzeni. Mało uwagi poświęca się przełożeniu opinii i wiedzy uzyskanej od społeczności na decyzje planistyczne.

Keywords: społeczność lokalna, planowanie przestrzeni, partycypacja społeczna, przegląd literatury

Maria Bednarek-Szczepańska [bednarek@twarda.pan.pl], Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania im. S. Leszczyckiego PAN

Abstract:

Dokonany w artykule przegląd badań przybliża społeczne, psychologiczne i ekonomiczne przesłanki skuteczności instrumentów ochrony środowiska, oraz prowadzi do sformułowania wniosków w zakresie tego, jakie instrumenty okazują się najbardziej skuteczne. W oparciu o dorobek badawczy psychologii społecznej oraz ekonomii behawioralnej wskazuje, że skuteczność instrumentów ochrony środowiska w samorządach terytorialnych mogą zwiększać narzędzia tzw. architektury wyboru. Wyniki przeprowadzonej analizy wskazują, że dążenie do uświadamiania kosztów w wyrażeniu pieniężnym, z uwagi na efekt psychologiczny przynosi lepsze efekty, niż pisanie i mówienie o kosztach środowiskowych bez ich kwantyfikacji. Po drugie, analiza literatury wskazuje, że najlepsze efekty przynoszą te instrumenty, które przekładają się na indywidualnie ponoszone koszty i odczuwane korzyści. Po trzecie, skuteczność polityki ochrony środowiska podnosi dostosowanie instrumentów do zróżnicowanych grup odbiorców, pod warunkiem uświadomienia im, że inni członkowie społeczności zachowują się w podobny sposób. Polityka w zakresie ochrony środowiska powinna być przy tym zintegrowana z innymi politykami sektorowymi (np. przestrzenną czy zdrowotną). Wreszcie, polityka ta powinna być oparta na kulturze partycypacji i dążeniu do konsensusu między sprzecznymi często interesami użytkowników miast i gmin, oraz wspomagana częstymi i ciągłymi akcjami promocyjno-informacyjnymi.

Keywords: ochrona środowiska, ekonomia behawioralna, architektura wyboru

Mariusz E. Sokołowicz [mariusz.sokolowicz@uni.lodz.pl], Uniwersytet Łódzki, Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny

Abstract:

Celem artykułu jest przedstawienie dylematów związanych z kształtowaniem polityki metropolitalnej w Kanadzie i następnie odniesienie ich do wyzwań w tym zakresie występujących w Polsce. Szczególną uwagę poświęcono charakterystyce skali zarządzania i relacji społeczno-przestrzennych na terenie obszaru metropolitalnego Toronto. Opracowanie wpisuje się w dyskusję na temat konfiguracji systemów zarządzania w sposób adekwatny do potrzeb lokalnych społeczności. Praktyka polityki metropolitalnej dowodzi, że proces reterytorializacji struktur władzy i zarządzania obszarami metropolitalnymi jest trudny i kształtuje się jako wypadkowa oddziaływania sił oraz interesów politycznych i ekonomicznych wszystkich szczebli władzy terytorialnej. Na podstawie analizy procesu formowania się struktur metropolitalnych w Kanadzie i w Polsce można stwierdzić, że kluczową w nim rolę odgrywa ranga i pozycja władzy regionalnej. Jak dowodzi przykład Toronto, ewolucja systemu zarządzania jest w praktyce uruchomieniem procesu samouczenia się systemu, który poprzez doświadczenie i praktyczną weryfikację przechodzi od jednej fazy rozwoju do kolejnej, poprawiając jakość swego działania. W Polsce jednak proces modernizacji szczebli władzy terytorialnej poprzez tworzenie struktur organizacyjno-zarządzających adekwatnych do realnie istniejących funkcjonalnych obszarów metropolitalnych został zahamowany ze względu na uwarunkowania polityczne na szczeblu centralnym.

Keywords: rozwój regionalny, metropolizacja, zarządzanie publiczne, wzrost, Kanada, studium przypadku

Rafał Gajewski [rafal.gajewski@ug.edu.pl], Uniwersytet Gdański, Wydział Oceanografii i Geografii
Iwona Sagan [iwona.sagan@ug.edu.pl], Uniwersytet Gdański, Wydział Oceanografii i Geografii

Abstract:

W artykule handel zagraniczny wykorzystano jako wskaźnik spójności i powiązań wewnątrzregionalnych. Pozwoliło to na przeanalizowanie przepływów towarowych i usługowych pomiędzy krajami należącymi do makroregionu Morza Bałtyckiego pod kątem ich skali i intensywności. W kontekście hipotezy o pogłębianiu integracji gospodarczej wewnątrz struktur unijnych w obrębie makroregionu, autorzy potwierdzili, że choć w okresie objętym analizą nastąpiły zmiany ilościowe i jakościowe powiązań handlowych, to procesy te przebiegały w sposób nierównomierny. Mimo silnych relacji gospodarczych nadal utrzymują się historyczne podziały wewnętrzne.

Keywords: region Morza Bałtyckiego, strategie makroregionalne, handel zagraniczny towarami, międzynarodowy handel usługami, przepływy towarów i usług

Barbara Szejgiec-Kolenda [b.szejgiec@twarda.pan.pl], Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania im. S. Leszczyckiego PAN
Patryk Duma [p.duma@twarda.pan.pl], Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania im. S. Leszczyckiego PAN