Abstract:

Wietrzenie mrozowe jest jednym z rodzajów wietrzenia fizycznego. Celem opracowania jest poznanie zróżnicowania tempa i przebiegu wietrzenia mrozowego oraz tempa i rozmiarów odpadania materiału ze ścian skalnych na podstawie badań terenowych i laboratoryjnych. Zróżnicowanie typów skał tatrzańskich, skład mineralny, ich uszczelnienie, zróżnicowana nasiąkliwość, porowatość decydują o przebiegu procesu, odmiennych efektach i produktach wietrzenia. Skutkiem wietrzenia jest rozluźnianie i stopniowe rozdrabnianie skały na mniejsze fragmenty. Próbki skalne, przeznaczone do badań laboratoryjnych reprezentowały utwory różnego wieku i różnych jednostek geologicznych Tatr Zachodnich. Przeprowadzone badania laboratoryjne symulują procesy zachodzące w warunkach naturalnych pozwalają na analizę cech fizycznych skał. Na podstawie wyliczonego wskaźnika wietrzenia mrozowego wyznaczono skały o najmniejszej i największej odporności na wietrzenie mrozowe.

Na znaczną odporność badanych skał tatrzańskich wpływa niewielka porowatość otwarta, niska nasiąkliwość i zwięzłość skał, dobre wysortowanie ziaren skalnych, małe spękanie prób w stanie wyjściowym, obecność spoiwa zapełniającego niemal całkowicie pory skalne.

Wpływ tekstury na rozpad skał nie został zaobserwowany, natomiast występowanie żył mineralnych w skale, determinuje ich sposób rozpadu, co miało miejsce w  próbach zlepieńca drobnoziarnistego.

Keywords: wietrzenie mrozowe, Tatry Zachodnie, symulacja laboratoryjna

Ewa Lubera [ewalubera@uj.edu.pl], Uniwersytet Jagielloński, Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej
Paweł Krzaklewski [pawelkrzaklewski@uj.edu.pl], Uniwersytet Jagielloński,Stacja Naukowa Instytutu Geografii i Gospodarki Przestrzennej

Abstract:

W pracy przedstawiono zmiany średnich rocznych poziomów wód 16. jezior w latach 1956-2015. Cechowały się one zróżnicowanymi amplitudami stanów wody, które wahały się od 26 cm (Jezioro Studzieniczne) do 132 cm (jezioro Roś). W analizowanym zbiorze odnotowano trzy sytuacje: wzrostu (pięć jezior), spadku (dwa jeziora) oraz braku wyraźnych tendencji zmian (dziewięć jezior) średnich rocznych stanów wody. Spośród jezior w których odnotowano istotnie statystycznie wzrost poziomu wody największe tempo miało miejsce w przypadku Jamna i wyniosło aż 6,3 cm·dek^-1. Z kolei najszybciej obniżenie poziomu wody miało miejsce w przypadku Jeziora Ełckiego (3,6 cm·dek^-1). Co ważne podkreślenia jeziora o różnym charakterze zmian poziomów wody, nie grupowały się w układzie regionalnym a różne kierunki zmian stanów wody, występowały nawet na jeziorach położonych w niewielkich odległościach od siebie. Zestawione dane potwierdzają wcześniejsze badania z zakresu fluktuacji poziomu wody w jeziorach (prowadzone w krótszych okresach), wskazując na kluczową rolę czynników lokalnych nad klimatycznymi.

Keywords: jeziora, stany wody, tendencje, antropopresja, Polska

Adam Choiński, Uniwersytet im. A. Mickiewicza, Zakład Hydrologii i Gospodarki Wodnej
Jerzy Jańczak, Uniwersytet Gdański, Instytut Geografii
Mariusz Ptak [ptakm@amu.edu.pl], Uniwersytet im. A. Mickiewicza, Zakład Hydrologii i Gospodarki Wodnej

Abstract:

Strefa cofki zbiornika zaporowego to fragment dna doliny rzeki powyżej zbiornika zaporowego zalewany wodą podczas stanów wyższych niż jego normalny/średni poziom piętrzenia (tzw. zjawisko cofki). Oddziaływanie cofki na procesy fluwialne może wywoływać długookresowe zaburzenia w funkcjonowaniu abiotycznych i biotycznych elementów systemu fluwialnego, ponieważ wielkość i czas trwania zalewów wody związanych z cofką są większe niż te wynikające z naturalnego reżimu rzeki. Dotychczasowe prace pokazują, że oddziaływanie cofki na morfologię koryta rzeki żwirodennej powoduje wymuszoną depozycję rumowiska korytowego i związane z tym zmiany morfologii koryta (faza 1) oraz depozycję drobnoziarnistego rumowiska przyczyniającą się do ekspansji roślinności nadrzecznej na nieporośniętych częściach koryta i prowadzącą do rozwoju stabilnego bocznie, krętego koryta (faza 2). W cofce może także dochodzić do przekształceń struktury roślinności nadrzecznej (np. eliminacji roślinności nieodpornej na stres wodny), przekształceń struktury siedlisk zwierząt nadrzecznych oraz wymuszonych zmian użytkowania terenu. Zmiany te mogą istotnie wpływać na funkcjonowanie biogeomorfologiczne koryta rzecznego w strefie cofki i stanowią wyzwanie dla zarządzania tymi strefami. Szczególnie interesująca dla przyszłych badań wydaje się ilościowa analiza zmian interakcji hydrodynamika-osady-roślinność, wywołanych przez cofkę, w ciekach górskich różnych stref klimatycznych.

Keywords: zbiorniki zaporowe, antropopresja, rzeki i koryta górskie, roślinność nadrzeczna

Maciej Liro [maciej.liro@gmail.com], Instytut Ochrony Przyrody, Polska Akademia Nauk
Kazimierz Krzemień, Uniwersytet Jagielloński,Stacja Naukowa Instytutu Geografii i Gospodarki Przestrzennej

Abstract:

Badania hydrologiczne wymagają opracowania baz danych geograficznych (BDG) pozwalających na obliczanie np. parametrów fizjograficznych zlewni oraz ocenę zmian w wielkości zasobów wodnych. Budowa tego typu baz wymaga korzystania z różnych zbiorów danych hydro-meteorologicznych i kartograficznych, które powinny być z sobą spójne i porównywalne. Spełnienie tego warunku jest trudne zwłaszcza w zlewniach transgranicznych położonych na granicy Unii Europejskiej. W pracy dokonano przeglądowej analizy zasobów danych, które mogą być wykorzystane w budowie BDG dla potrzeb prowadzenia badań hydrologicznych w zlewniach położonych na pograniczu polsko-ukraińskim (rzeka Wiar). Ustalono, że istnieją duże różnice w dostępności i możliwości pozyskania odpowiednich danych. Dotyczą one przede wszystkim danych kartograficznych, udostępnianych w formacie umożliwiającym prowadzenie analiz z użyciem narzędzi GIS. Dyrektywy UE spowodowały, że zasoby danych o środowisku geograficznym dla polskiej części zlewni są dosyć obszerne i powszechnie dostępne, w przeciwieństwie do danych dla części ukraińskiej. Fakt ten implikuje wiele problemów natury metodologicznej już na etapie gromadzenia danych. Oprócz przeglądu zasobów zaproponowano rozwiązania mające na celu ujednolicenie danych dla obu części zlewni.

Keywords: badania hydrologiczne, zlewnie transgraniczne, analiza porównawcza, spójność danych, monitoring

Rafał Kroczak [rafal.kroczak@up.krakow.pl], Uniwersytet Pedagogiczny im. KEN w Krakowie, Instytut Geografii
Tomasz Bryndal, Uniwersytet Pedagogiczny im. KEN w Krakowie, Instytut Geografii
Szymon Biały, Uniwersytet Pedagogiczny im. KEN w Krakowie, Instytut Geografii
Olga Pylypovych, Lwowski Uniwersytet Narodowy im. Iwana Franki
Yurij Andreychuk, Lwowski Uniwersytet Narodowy im. Iwana Franki
Anna Rutar, Lwowski Uniwersytet Narodowy im. Iwana Franki

Abstract:

Celem niniejszej pracy jest ukazanie zagrożeń płynących z nadmiernego zaufania do wiarygodności uogólnień uzyskanych na drodze stosowania miar ilościowych. W artykule dokonano egzemplifikacji problemów związanych ze stosowaniem metod ilościowych. Obecnie, w geografii fizycznej obowiązuje paradygmat ilościowego wyrażania wyników badań,  który stwarza pozory absolutnej obiektywności. Realna przyroda nie jest abstrakcją i w swej różnorodności i złożoności stawia interpretacji liczbowej szereg warunków. Prawa przyrody realizują się w przestrzeni o nie do końca poznanej strukturze, przestrzeni niejednorodnej, innej niż w założeniach większości formuł fizycznych. Ta nieadekwatność stosowanych formuł i modeli do charakteru zjawisk i interpretacji przestrzennej jest powszechna, bowiem większość procedur milcząco zakłada badania w przestrzeni jednorodnej. Z racji niejednorodności przestrzeni, sezonowości i poligenetyczności, zjawiska badane w środowisku przyrodniczym mają najczęściej wielomodalne (wielowierzchołkowe) rozkłady obserwowanych zmiennych. W takich uwarunkowaniach estymacja stanów średnich z rozkładów wartości zmiennych poprzez średnią arytmetyczną bywa niewłaściwa i pozostaje w opozycji do podstawowej właściwości krajobrazu jaką jest zróżnicowanie regionalne. W wyniku prostego uśrednienia jako reprezentatywne mogą być przyjmowane stany (wartości zmiennych), które w przyrodzie są rzadko spotykane lub wykluczone. Przy formułowaniu uogólnień na podstawie średnich reprezentujących zróżnicowane wielkościowo fragmenty obiektów przyrodniczych powinny być stosowane średnie ważone (jest to szczególnie ważne przy bilansowaniu obiegu substancji). W artykule, poza krytyką bezrefleksyjnego stosowania narzędzi statystycznych, wskazano niektóre możliwości reinterpretacji miar statystycznych po rozdzieleniu danych na podgrupy reprezentujące określone fragmenty przestrzeni lub kategorie zjawisk, ułatwiając tym samym podjęcie prób wyjaśnień genetycznych. Bez świadomości właściwości badanej struktury rozbudowane wyrażenia statystyczne nic nie wnoszą do analizy struktury badanego obiektu, tym bardziej, o rozumieniu zasad jego funkcjonowania. Istotą postępu w nauce jest bowiem zwiększenie zakresu rozumienia zjawisk, a nie szczegółowość ich opisu.

Keywords: krajobraz, metody ilościowe, przestrzeń jednorodna i niejednorodna

Andrzej Harasimiuk [a.harasimiuk@uw.edu.pl], Uniwersytet Warszawski, Wydział Geografii i Studiów Regionalnych

Abstract:

Niniejszy artykuł przedstawia zanieczyszczenie powietrza PM10, PM2,5 i B(a)P w uzdrowiskach polskich w latach 2010-2018. Analizie poddano wyniki pomiarów prowadzonych stale lub okresowo przez WIOŚ. Przeanalizowano wartości średniego rocznego stężenia zanieczyszczeń, liczbę dni ze stężeniem dopuszczalnym, przebieg roczny oraz podano przyczyny tego stanu rzeczy. Uzdrowiskami o największym zapyleniu powietrza są Swoszowice, leżące na przedmieściach Krakowa, w dalszej kolejności Cieplice, położone w Kotlinie Jeleniogórskiej, ale także Busko-Zdrój. W pyle oznacza się benzo(a)piren, toksyczny i groźny dla zdrowia człowieka, którego stężenie we wszystkich uzdrowiskach w analizowanych latach 4-10-krotnie przewyższało dopuszczalną normę. Takie warunki uniemożliwiają nie tylko prowadzenie klimatoterapii na zewnątrz budynków, ale przenika do wnętrz budynków i kuracjusze oddychają nim w czasie fizykoterapii i wszystkich zabiegów prowadzonych w obiektach uzdrowiskowych. Na przykładzie Szczawna-Zdroju, Szczawnicy i Buska-Zdroju przedstawiono przyczyny obecnego stanu rzeczy i trudności w jego poprawie. We wszystkich uzdrowiskach głównym źródłem zanieczyszczeń jest niska emisja i transport drogowy. Czasem, jak w przypadku Szczawna-Zdroju, drogi przebiegają obok głównych obiektów uzdrowiskowych. Często dochodzi do spływu zanieczyszczeń w stronę obniżeń terenu i den dolin, gdzie zlokalizowane są obiekty uzdrowiskowe. Problemów jest znacznie więcej, a bez odejścia od ogrzewania węglem, bez mądrej polityki państwa, gminy uzdrowiskowe same nie poradzą sobie z problemem zanieczyszczenia powietrza.

Keywords: pył zawieszony, benzo(a)piren, uzdrowiska, klimatoterapia, niska emisja

Kuchcik Magdalena [mkuchcik@twarda.pan.pl], Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania im. Stanisława Leszczyckiego PAN

Abstract:

Celem badań, których wyniki przedstawiono w artykule, była ogólna ocena stanu zagrożenia hałasem w uzdrowiskach Polskich i trendu ich zmian w ostatnich 10 latach oraz próba wyjaśnienia, na przykładzie dwóch uzdrowisk nadmorskich (Świnoujście i Kołobrzeg), jakie czynniki stanowią realne źródło zanieczyszczenia hałasem i jakie działania naprawcze przynoszą oczekiwane efekty. Starano się również wskazać funkcje, jakie pełnią w dzisiejszych czasach uzdrowiska. Rozszerzenie oferty prowadzi do przekształcenia ich w obiekty wielofunkcyjne. Powiązania działalności sanatoryjnej i biznesu turystycznego wyznaczają nową jakość w polskich uzdrowiskach. Wielofunkcyjność uzdrowisk wiąże się ze zwiększoną liczbą osób je odwiedzających oraz większą presją akustyczną na środowisko.

Keywords: hałas, klimat akustyczny, uzdrowiska statutowe, klimatoterapia

Jarosław Baranowski [j.bar@twarda.pan.pl], Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania im. Stanisława Leszczyckiego PAN