Abstract:

Celem artykułu jest przedstawienie dylematów związanych z kształtowaniem polityki metropolitalnej w Kanadzie i następnie odniesienie ich do wyzwań w tym zakresie występujących w Polsce. Szczególna uwaga jest poświęcona charakterystyce skali zarządzania i relacji społeczno-przestrzennych na terenie obszaru metropolitalnego Toronto. Opracowanie wpisuje się w dyskusję na temat konfiguracji systemów zarządzania w sposób adekwatny do potrzeb lokalnych społeczności. Praktyka polityki metropolitalnej dowodzi, że proces reterytorializacji struktur władzy i zarządzania obszarami metropolitalnymi jest trudny i kształtuje się jako wypadkowa oddziaływania sił oraz interesów politycznych i ekonomicznych wszystkich szczebli władzy terytorialnej. Na podstawie analizy procesu formowania się struktur metropolitalnych w Kanadzie i w Polsce można stwierdzić, że kluczową w nim rolę odgrywa ranga i pozycja władzy regionalnej. Jak dowodzi przykład Toronto, ewolucja systemu zarządzania jest w praktyce uruchomieniem procesu samouczenia się systemu, który poprzez doświadczenie i praktyczną weryfikację przechodzi od jednej fazy rozwoju do kolejnej, poprawiając jakość swego działania. W Polsce jednak proces modernizacji szczebli władzy terytorialnej poprzez tworzenie struktur organizacyjno-zarządzających adekwatnych do realnie istniejących funkcjonalnych obszarów metropolitalnych został zahamowany ze względu na uwarunkowania polityczne na szczeblu centralnym.

Keywords: rozwój regionalny, metropolizacja, zarządzanie publiczne, wzrost, Kanada, studium przypadku

Rafał Gajewski [rafal.gajewski@ug.edu.pl], Uniwersytet Gdański, Wydział Oceanografii i Geografii
Iwona Sagan [iwona.sagan@ug.edu.pl], Uniwersytet Gdański, Wydział Oceanografii i Geografii

Abstract:

Przedmiotem badania jest pomiar policentryczności regionów miejskich w Polsce oraz ilustracja zróżnicowania przestrzennego tego zjawiska. Badanie zostało przeprowadzone na podstawie danych nt. rozmieszczenia miejsc pracy (policentryczność morfologiczna) oraz dojazdów do pracy (policentryczność funkcjonalna). Badanie właściwe poprzedza wyjaśnienie pojęcia policentryczności, które w literaturze przedmiotu nie jest jednoznaczne. Pomiar policentryczności prowadzony jest na zbiorze autorskich regionów miejskich, delimitowanych zgodnie z koncepcją dziennych systemów miejskich (daily urban systems). W artykule policentryczność mierzona jest metodą zaproponowaną przez Burgera (2011) – tzw. prymatem policentryczności. Dodatkowo wyznaczane są typy policentryczności wg typologii van der Laana (1998). Otrzymane wyniki wskazują, że w regionach miejskich w Polsce występuje silna zależność pomiędzy policentrycznością morfologiczną i funkcjonalną oraz, że przeciętnie regiony miejskie są bardziej policentryczne funkcjonalnie niż morfologicznie.

Keywords: policentryczność, regiony miejskie w Polsce, dojazdy do pracy

Bartosz Bartosiewicz [bartosz.bartosiewicz@geo.uni.lodz.pl], Uniwersytet Łódzki, Wydział Nauk Geograficznych

Abstract:

Dokonany w artykule przegląd badań przybliża społeczne, psychologiczne i ekonomiczne przesłanki skuteczności instrumentów ochrony środowiska, oraz prowadzi do sformułowania wniosków w zakresie tego, jakie instrumenty okazują się najbardziej skuteczne. W oparciu o dorobek badawczy psychologii społecznej oraz ekonomii behawioralnej wskazuje, że skuteczność instrumentów ochrony środowiska w samorządach terytorialnych mogą zwiększać narzędzia tzw. architektury wyboru . Wyniki przeprowadzonej analizy wskazują, że dążenie do uświadamiania kosztów w wyrażeniu pieniężnym, z uwagi na efekt psychologiczny przynosi lepsze efekty, niż pisanie i mówienie o kosztach środowiskowych bez ich kwantyfikacji. Po drugie, analiza literatury wskazuje, że najlepsze efekty przynoszą te instrumenty, które przekładają się na indywidualnie ponoszone koszty i odczuwane korzyści. Po trzecie, skuteczność polityki ochrony środowiska podnosi dostosowanie instrumentów do zróżnicowanych grup odbiorców, pod warunkiem uświadomienia im, że inni członkowie społeczności zachowują się w podobny sposób. Polityka w zakresie ochrony środowiska powinna być przy tym zintegrowana z innymi politykami sektorowymi (np. przestrzenną czy zdrowotną). Wreszcie, polityka ta powinna być oparta na kulturze partycypacji i dążeniu do konsensusu między sprzecznymi często interesami użytkowników miast i gmin, oraz wspomagana częstymi i ciągłymi akcjami promocyjno-informacyjnymi.

Keywords: ochrona środowiska, ekonomia behawioralna, architektura wyboru

Mariusz E. Sokołowicz [mariusz.sokolowicz@uni.lodz.pl], Uniwersytet Łódzki, Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny

Abstract:

Głównym celem opracowania była identyfikacja procesu rozrostu terytorialnego dużych miast w Polsce na przykładzie Wrocławia, Krakowa i Warszawy. Analiza zmian granic administracyjnych miasta, zmian gęstości zaludnienia oraz rozwoju zabudowy wykazała pewną specyfikę rozrostu terytorialnego dużych miast oraz podobieństwo procesów osadniczych w różnych okresach historycznych. Pozwoliło to na identyfikację określonych prawidłowości rozwoju, które z uwagi na ich powtarzalność, wskazują na cykliczny charakter procesów. Specyfikę rozrostu przestrzennego dużych miast można wyrazić w następujący sposób: każdy okres rozwoju społeczno-gospodarczego miasta przyczynia się do wzrostu gęstości zaludnienia w jego granicach, a następnie do wylania się miasta na obszar najbliższego otoczenia (strefy podmiejskiej). Obszar ten stanowi faktycznie przedłużenie miasta i z czasem zostaje wcielony w jego granice administracyjne. Poszerzenie granic miasta powoduje zwykle spadek gęstości zaludnienia w jego nowych granicach. Każdy kolejny okres prosperity miasta inicjuje kolejny cykl rozwoju przestrzennego.

Keywords: rozrost terytorialny, rozwój przestrzenny, cykle rozwojowe, duże miasta

Robert Szmytkie [robert.szmytkie@uwr.edu.pl], Uniwersytet Wrocławski, Instytut Geografii i Rozwoju Regionalnego

Abstract:

W artykule przedstawiono założenia i wyniki sześciu wariantów projekcyjnych prognozy demograficznej (scenariuszowej analizy zmian ludnościowych), wykonanej na zlecenie Urzędu m.st. Warszawy (Śleszyński i in. 2019). Analiza ta została oparta o populację bazową oszacowaną na podstawie badań telemetrycznych firmy Orange, która wykazała liczbę ludności tzw. nocnej wyższą o 213 tys. od ludności zameldowanej. Szacunki wykonano dla 18 dzielnic Warszawy w interwale jednorocznym dla lat 2018-2050 według sześciu przyjętych wariantów (kontynuacyjny, suburbanizacyjny, koncentracyjny, polaryzacyjny, imigracyjny „niski”, imigracyjny „wysoki”), różnicowanych zwłaszcza poziomem migracji wewnętrznych i zagranicznych, a uwarunkowanych m.in. modelem rozwoju społeczno-gospodarczego kraju i polityką przestrzenną na obszarze metropolitalnym Warszawy.

Oszacowana populacja całej Warszawy w roku 2030 wyniesie, w zależności od wariantu, od 1980 do 2132 tys., a w roku 2050 – od 1785 do 2249 tys. mieszkańców. Najważniejszym wnioskiem poznawczym, mającym silne przełożenie praktyczne, jest brak podstaw do silniejszego przyrostu ludnościowego Warszawy w przyszłości. Wynika to zarówno z wyczerpywania się tradycyjnych regionów źródłowych migrantów, jak też poziomu dzietności w mieście, który pomimo relatywnie wysokich wartości na tle innych miast Polski pozostaje na niskim poziomie (nie zapewnia tzw. prostej zastępowalności pokoleń). Wzrost ludnościowy mógłby nastąpić jedynie w przypadku zdecydowanie silniejszej imigracji, niż ma to miejsce obecnie (kilkukrotnie większy napływ), zarówno wskutek większego drenażu wewnętrznego (kosztem innych miast w kraju), jak też napływu z zagranicy.

Najbardziej prawdopodobny wydaje się wariant kontynuacyjny, gdyż wynikający z inercji czynników, wskazujący najpierw na wzrost liczby ludności do 2044 tys. w roku 2028, a następnie powolny spadek (2040 – 2005 tys., 2050 – 1929 tys.). Nieuchronne będzie starzenie się ludności  i silny przyrost liczby osób w wieku poprodukcyjnym. W roku 2050 populacja ta przekroczy najprawdopodobniej 25% ogółu ludności Warszawy (obecnie jest to około 18%). Przewiduje się, że w dzielnicach śródmiejskich (zwłaszcza Śródmieście i Praga Północ) dojdzie do spadku liczby mieszkańców, w tzw. ‘rozwojowych’ częściach miasta , np. na Białołęce, Wilanowie czy w Ursusie nastąpi wzrost a w inne zewnętrzne dzielnice (np. Ursynów) doświadczą stagnacji. .

Głównym czynnikiem określającym stan i strukturę ludności Warszawy będą migracje, w tym przede wszystkim napływ wewnętrzny (krajowy) i zewnętrzny (zagraniczny). Obydwa są ściśle skorelowane z sytuacją społeczno-gospodarczą Polski, w tym przemianami na rynku pracy. W przyszłości najważniejszym czynnikiem warunkującym poziom mobilności będzie bezwzględny spadek zasobów migracyjnych w głównej zlewni stolicy. Równocześnie spodziewana luka podażowa na rynku pracy (w skali kraju w granicach 2-7 mln osób w perspektywie 2050 r.) spowoduje znacznie większą niż aktualnie konkurencję o pracownika między ośrodkami miejskimi i w przypadku Warszawy może spowodować pogłębienie trzech komplementarnych procesów, związanych ze zwiększeniem drenażu wewnętrznego, imigracji zagranicznej oraz dojazdów do pracy.

Stagnacja lub nawet spadek liczby ludności nie jest zagrożeniem dla Warszawy z kilku powodów. Po pierwsze, stolica „działa” jako obszar funkcjonalny, wraz ze swą strefą podmiejską, dla której niezależnie od wariantu przewidywać należy w perspektywie 2050 r. co najmniej słaby wzrost liczby ludności, przy zachowaniu dość korzystnej struktury wieku. Po drugie, dla rozwoju metropolii stołecznej w przyszłości nie jest aż tak bardzo istotna liczba ludności, ale jakość kapitału ludzkiego, w tym liczebność tzw. klasy kreatywnej – osób przedsiębiorczych, pracowitych, twórczych, którzy są w stanie spełnić zarówno wysokie wymagania na ambitnym rynku pracy, jak też tworzyć swego rodzaju „wartość dodaną” w postaci innowacji (naukowych, technicznych, organizacyjnych, itp.), jak też wysokiej jakości produktów kulturalnych. Od tego ostatniego czynnika mniejsze znaczenie mają również typowe parametry obciążenia demograficznego, związane ze stosunkiem osób wieku nieprodukcyjnego do produkcyjnego. Ubytek liczby ludności w mieście tak dużym, jak Warszawa, sam w sobie nie jest problemem społecznym, większym jest występowanie i powiększanie nierówności społecznych.

Keywords: prognoza demograficzna, scenariusze rozwoju demograficznego, rozwój demograficzny, polaryzacja społeczno-ekonomiczna, Warszawa

Przemysław Śleszyński [psleszyn@twarda.pan.pl], Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania im. Stanisława Leszczyckiego PAN
Łukasz Kubiak [lukaszsebastiankubiak@gmail.com], Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania im. Stanisława Leszczyckiego PAN
Ewa Korcelli-Olejniczak [eko@twarda.pan.pl], Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania im. Stanisława Leszczyckiego PAN

Abstract:

Praca jest wynikiem przeglądu współczesnej literatury naukowej dotyczącej uczestnictwa społeczności lokalnej w planowaniu przestrzeni. Celem przeglądu jest ustalenie, jakie koncepcje i pojęcia stanowią podstawy teoretyczne opracowań, na jakich obszarach bada się uczestnictwo społeczności lokalnej w planowaniu, jakie metody włączania mieszkańców są najczęściej opisywane w literaturze. Przegląd objął 96 artykułów naukowych z lat 2010-2019 udostępnionych w bazie Web of Science. Literatura charakteryzuje się dużą różnorodnością w zakresie teoretycznego osadzenia partycypacji społeczności lokalnej w planowaniu. W zakresie metodycznym dominuje wykorzystanie nowoczesnych technologii do pozyskiwania od społeczeństwa opinii i wiedzy o przestrzeni. Prezentowany dorobek ukazuje szerokie spektrum nowatorskich narzędzi włączania społeczności lokalnej w planowanie przestrzeni. Mało uwagi poświęca się przełożeniu opinii i wiedzy uzyskanej od społeczności na decyzje planistyczne.

Keywords: społeczność lokalna, planowanie przestrzeni, partycypacja społeczna, przegląd literatury

Maria Bednarek-Szczepańska [bednarek@twarda.pan.pl], Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania im. Stanisława Leszczyckiego PAN