Jerzy Bański
Articles
Przegląd Geograficzny (2023) tom 95, zeszyt 4, pp. xx
Abstract
W ostatnich latach coraz więcej uwagi naukowców skupia się na społecznych i politycznych konsekwencjach nierówności przestrzennych, które wielokrotnie opisywano jako zagrożenie dla spójności społecznej i rozłamów politycznych oraz jako źródło niesprawiedliwości i marginalizacji. Odzwierciedleniem niezadowolenia społecznego jest wzrost znaczenia partii populistycznych i kontestatorskich, skierowanych przeciwko establishmentowi. Artykuł dotyczy problematyki społeczno-ekonomicznych nierówności przestrzennych w skali regionalnej i wynikającej z nich geografii niezadowolenia społeczności, które czują się "pozostawione w tyle". Scharakteryzowano ewolucję podejść badawczych wobec obszarów problemowych i niezadowolenia społecznego. Następnie dokonano analizy preferencji wyborczych porównując ze sobą dwa okręgi wyborcze znajdujące się w obszarach problemowych - w Polsce północno-zachodniej oraz południowo-wschodniej na podstawie wyników czterech ostatnich wyborów do Sejmu (2011, 2015, 2019, 2023). Rezultaty w tych case studies skonfrontowano z ogólnopolskimi orientacjami politycznymi oraz wynikami z jednej z najbardziej elitarnych, w domyśle najmniej populistycznej miejscowości w Polsce. Na podstawie tych porównań można potwierdzić tezę o bardziej populistycznych preferencjach wyborczych ludności obszarów problemowych. Na polskiej scenie politycznej populizm nie zawsze reprezentuje jednak określoną ideologię na osi lewica-prawica i wykazuje potencjał do przyciągania wyborców, których preferencje wykształciły się zarówno w lokalnych środowiskach konserwatywnych lub bardziej postępowych. Ugrupowania bardziej wyraziste ideowo, zarówno prawicowe, jak i lewicowe uzyskiwały na obszarach problemowych porównywalne i wyższe od ogólnopolskiego rezultaty w obu typach społeczności. Z kolei partie mainstreamowe zdając sobie sprawę z potencjału ugrupowań populistycznych dostosowują swój program wyborczy by zawalczyć o głosy „niezadowolonych” społeczności obszarów „pozostawionych w tyle”.
Keywords: nierówności przestrzenne, geografia niezadowolenia, preferencje wyborcze, obszary problemowe, populizm
[jbanski@twarda.pan.pl], Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania im. S. Leszczyckiego PAN
[mar.kow@twarda.pan.pl], Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania im. S. Leszczyckiego PAN
[konopski@twarda.pan.pl], Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania im. S. Leszczyckiego PAN
Citation
APA: Bański, J., Kowalski, M., & Konopski, M. (2023). Nierówności przestrzenne a geografia niezadowolenia. Przykład preferencji wyborczych na obszarach problemowych w Polsce. Przegląd Geograficzny, 95(4), xx. https://doi.org/
MLA: Bański, Jerzy, et al. "Nierówności przestrzenne a geografia niezadowolenia. Przykład preferencji wyborczych na obszarach problemowych w Polsce". Przegląd Geograficzny, vol. 95, no. 4, 2023, pp. xx. https://doi.org/
Chicago: Bański, Jerzy, Kowalski, Mariusz, and Konopski, Michał. "Nierówności przestrzenne a geografia niezadowolenia. Przykład preferencji wyborczych na obszarach problemowych w Polsce". Przegląd Geograficzny 95, no. 4 (2023): xx. https://doi.org/
Harvard: Bański, J., Kowalski, M., & Konopski, M. 2023. "Nierówności przestrzenne a geografia niezadowolenia. Przykład preferencji wyborczych na obszarach problemowych w Polsce". Przegląd Geograficzny, vol. 95, no. 4, pp. xx. https://doi.org/
Przegląd Geograficzny (2022) tom 94, zeszyt 2, pp. 199-218 | 
Full text
doi: https://doi.org/10.7163/PrzG.2022.2.2
Abstract
Small towns have specific social, economic and cultural features that distinguish them from medium-sized and large urban centres on the one hand, and rural areas on the other. They are a significant component in the settlement structures of regions that determine their polycentricity or monocentricity. At present it is possible to observe a rise in the level of functional diversity characterising small towns i.a. as a result of the ongoing economic diversification of rural areas. In part this also reflects small centres taking on certain urban functions that had previously been the preserve of large cities, or at least urban centres of medium size.
A reconnaissance of the tasks small towns discharge on a local or regional scale typically entails analysis of dominant economic sectors, or – more broadly – the role different socioeconomic spheres play in the given centre and its immediate surroundings. It is to this kind of subject matter that the work described here has been devoted, with the basic aim being to discuss and assess different classifications and research approaches to small towns that take their social and economic functions into account, as well as relations with surrounding areas. However, the very concept of the small town poses certain problems, not least because definitions generally simplify down to the criterion of population size. Depending on the country, the size criterion differs and is generally in the range 5000‑25,000 inhabitants.
The subject literature typically includes three types of approach to the classification of small towns: 1) the structural, 2) the location-related, and 3) the mixed. Each differs from the others in terms of the criteria defined, and the functions served by the minor urban centres taken account of. The structural approach allows for the grouping of towns from the point of view of the social, cultural and economic functions they discharge. Typically, structural classifications tend to single out the leading economic sector represented in the given town, allowing each to be analysed individually. This approach may be either static or dynamic, with the first case entailing reference to a given time at which categories identified offer information on socioeconomic structure. In contrast, a dynamic approach sees the degree of variability of such structures analysed, with this making it possible to indicate categories of town discernible in line with identified directions and rates of development.
The location-related approach draws on the idea of there being a continuum between the centre and the periphery, with significance therefore attached to the location of a given small urban centre vis-à-vis large centres undergoing development to the greatest extent. In very general terms, this approach allows a distinction to be drawn between satellite towns located in the zone of impact of large agglomerations and metropolises, towns that are traditional foci of the settlement network, and centres in isolated locations out on the peripheries. Location is rarely the sole element used to differentiate between small urban centres; and it is present regularly as just one among a number of criteria by which a classification or typology can be arrived at. We are then dealing with a so-called mixed approach. A mixed classification making simultaneous use of the different approaches to research brings the most information to bear in regard to categories of urban locality, but their results may therefore prove hard to interpret, given the more-complex research procedure and number of possible classes, categories or types.
Bearing in mind the approaches to classification, it is possible to propose a synthetic method for classifying small towns that takes account of economic structure, location, and the relationship between the towns and their surroundings. In the case of economic structure, the small centres may be divided into two basic groups – those featuring a multi-branch structure, and those that are specialised economically. A second element to the classification reflects the locations of urban centres. Two basic types can be identified – the small town within the range of impact of a large agglomeration, or else the town outside such areas – which is to say located peripherally. The third component of the classification arises out of small towns’ relations with their surroundings – as 1) local centres or 2) supra-local centres. In consequence, it is possible to indicate 8 types of small town.
Keywords: małe miasto, struktura funkcjonalne, klasyfikacja, typologia, rozwój lokalny
[jbanski@twarda.pan.pl], Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania im. S. Leszczyckiego PAN
Citation
APA: Bański, J. (2022). Rozważania na temat klasyfikacji małych miast – przegląd podejść badawczych i próba klasyfikacji wielokryterialnej. Przegląd Geograficzny, 94(2), 199-218. https://doi.org/10.7163/PrzG.2022.2.2
MLA: Bański, Jerzy. "Rozważania na temat klasyfikacji małych miast – przegląd podejść badawczych i próba klasyfikacji wielokryterialnej". Przegląd Geograficzny, vol. 94, no. 2, 2022, pp. 199-218. https://doi.org/10.7163/PrzG.2022.2.2
Chicago: Bański, Jerzy. "Rozważania na temat klasyfikacji małych miast – przegląd podejść badawczych i próba klasyfikacji wielokryterialnej". Przegląd Geograficzny 94, no. 2 (2022): 199-218. https://doi.org/10.7163/PrzG.2022.2.2
Harvard: Bański, J. 2022. "Rozważania na temat klasyfikacji małych miast – przegląd podejść badawczych i próba klasyfikacji wielokryterialnej". Przegląd Geograficzny, vol. 94, no. 2, pp. 199-218. https://doi.org/10.7163/PrzG.2022.2.2
Natural and migratory movements and population ageing in Poland’s small towns in the years 2008‑2017
Przegląd Geograficzny (2021) tom 93, zeszyt 4, pp. 491-513 | Full text
doi: https://doi.org/10.7163/PrzG.2021.4.1
Abstract
Celem opracowania jest określenie zmian relacji między przyrostem naturalnym a saldem migracji w małych miastach na początku XXI w. oraz ocena wpływu tych cech na współczesne procesy starzenia się ludności. Badaniami objęto 670 miast, które w 2017 r. liczyły do 20 tys. mieszkańców. Zidentyfikowano osiem kategorii miast różniących się wielkością i kierunkiem ruchu naturalnego i migracyjnego, w których wskazano zmiany tych cech w latach 2008/2010‑2015/2017. Tempo starzenia się ludności w małych miastach określono za pomocą wskaźnika bazującego na punktowych różnicach pomiędzy udziałami ludności młodej i starej. Analizy dotyczyły czterech grup miast: z odmładzającą się strukturą demograficzną (1), z powolnym (2), przeciętnym (3) i z wysokim (4) tempem starzenia się społeczeństwa. Wyniki badań potwierdziły, że proces starzenia się ludności zachodził intensywnie niemal we wszystkich małych miastach w Polsce. Głównym czynnikiem kształtującym potencjał ludnościowy na początku XXI w. był ubytek migracyjny. Nie stwierdzono silnych zależności między przyrostem naturalnym a tempem starzenia się ludności.
Keywords: małe miasta, starzenie się ludności, ruch naturalny, migracje, Polska
[jbanski@twarda.pan.pl], Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania im. S. Leszczyckiego PAN
[wioletta.kaminska@ujk.edu.pl], Uniwersytet Jana Kochanowskiego, Instytut Geografii i Nauk o Środowisku
[miroslaw.mularczyk@ujk.edu.pl], Uniwersytet Jana Kochanowskiego, Instytut Geografii i Nauk o Środowisku
Citation
APA: Bański, J., Kamińska, W., & Mularczyk, M. (2021). Ruch naturalny i migracje a zjawisko starzenia się społeczeństwa w małych miastach w Polsce w okresie 2008‑2017. Przegląd Geograficzny, 93(4), 491-513. https://doi.org/10.7163/PrzG.2021.4.1
MLA: Bański, Jerzy, et al. "Ruch naturalny i migracje a zjawisko starzenia się społeczeństwa w małych miastach w Polsce w okresie 2008‑2017". Przegląd Geograficzny, vol. 93, no. 4, 2021, pp. 491-513. https://doi.org/10.7163/PrzG.2021.4.1
Chicago: Bański, Jerzy, Kamińska, Wioletta, and Mularczyk, Mirosław. "Ruch naturalny i migracje a zjawisko starzenia się społeczeństwa w małych miastach w Polsce w okresie 2008‑2017". Przegląd Geograficzny 93, no. 4 (2021): 491-513. https://doi.org/10.7163/PrzG.2021.4.1
Harvard: Bański, J., Kamińska, W., & Mularczyk, M. 2021. "Ruch naturalny i migracje a zjawisko starzenia się społeczeństwa w małych miastach w Polsce w okresie 2008‑2017". Przegląd Geograficzny, vol. 93, no. 4, pp. 491-513. https://doi.org/10.7163/PrzG.2021.4.1