Przegląd Geograficzny (2021) tom 93, zeszyt 1

Abstract

W badaniach przedstawiono tematykę występowania nocnych burz w Polsce, w tym próbę określenia korzystnych warunków synoptycznych i wskaźników termodynamicznych determinujących ich rozwój i aktywność. Burze jako gwałtowne zjawiska atmosferyczne wiążą się z szeregiem groźnych zjawisk, m.in. intensywnymi opadami deszczu, opadami gradu czy też silnymi porywami wiatru, jednak w opracowaniu jako wyznacznik aktywności burz przyjęto ich aktywność elektryczną. Opracowanie ma na celu określenie sytuacji synoptycznych sprzyjających burzom nocnym, wyodrębnienie dominujących struktur burzowych oraz poznanie najskuteczniejszych wskaźników konwekcji w prognozowaniu burz nocnych. Cel zrealizowano na podstawie analizy doziemnych wyładowań atmosferycznych występujących w Polsce w latach 2002‑2018, o których dane uzyskano z systemu PERUN. Parametry atmosfery i wskaźniki konwekcji opracowane zostały na podstawie reanalizy ERA5. Ponadto dla wyszczególnionych burz przeprowadzono analizę synoptyczną oraz dodatkowo została określona ich dominująca struktura. W opracowaniu przeanalizowanych zostało ponad 1,5 mln wyładowań doziemnych. Przeprowadzone badania wykazały, że głównymi sytuacjami synoptycznymi umożliwiającymi rozwój burz nocnych są przede wszystkim: front pofalowany, front chłodny, zbieżność wiatru dolnego – tj. sytuacje wyróżniające się na ogół dobrą organizacją konwekcji. Dodatkowym czynnikiem, który we wszystkich przypadkach wspomagał rozwój i aktywność burz nocnych, była obecność prądu strumieniowego w górnej troposferze.

Keywords: burze nocne, wskaźniki konwekcji, warunki termodynamiczne, Polska

Szymon Poręba [szymon.poreba@doctoral.uj.edu.pl], Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej, Państwowy Instytut Badawczy; Uniwersytet Jagielloński, Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej
Bartłomiej Pietras [bartlomiej.pietras@up.krakow.pl], Uniwersytet Pedagogiczny im. KEN w Krakowie, Instytut Geografii

Citation

APA: Poręba, S., & Pietras, B. (2021). Warunki synoptyczne sprzyjające rozwojowi burz nocnych w Polsce. Przegląd Geograficzny, 93(1), 27-42. https://doi.org/10.7163/PrzG.2021.1.2
MLA: Poręba, Szymon, and Pietras, Bartłomiej. "Warunki synoptyczne sprzyjające rozwojowi burz nocnych w Polsce". Przegląd Geograficzny, vol. 93, no. 1, 2021, pp. 27-42. https://doi.org/10.7163/PrzG.2021.1.2
Chicago: Poręba, Szymon, and Pietras, Bartłomiej. "Warunki synoptyczne sprzyjające rozwojowi burz nocnych w Polsce". Przegląd Geograficzny 93, no. 1 (2021): 27-42. https://doi.org/10.7163/PrzG.2021.1.2
Harvard: Poręba, S., & Pietras, B. 2021. "Warunki synoptyczne sprzyjające rozwojowi burz nocnych w Polsce". Przegląd Geograficzny, vol. 93, no. 1, pp. 27-42. https://doi.org/10.7163/PrzG.2021.1.2

Abstract

W opracowaniu przedstawiono warunki cyrkulacyjne i wybrane charakterystyki opadów atmosferycznych oraz ich natężenie w Tatrach i Czarnohorze. Zbadano zależności natężenia opadów od cyrkulacji atmosferycznej. Wykonano porównanie opadów w analizowanych masywach w ciągu ostatnich lat, także w kontekście zmian cyrkulacji atmosferycznej. Oceniono, czy i na ile zmieniła się w badanym okresie intensywność opadów. Zastosowano klasyfikację typów cyrkulacji atmosferycznej Niedźwiedzia (2017). Obliczono, roczne wartości wskaźników cyrkulacji P (przepływ zachód-wschód), S (przepływ południe-północ) i C (sytuacja cyklonalna/antycyklonalna). W opracowaniu wykorzystano dobowe sumy opadów ze stacji Pożyżewska (PO, 1451 m n.p.m., φ 48˚09’N i λ 24˚32’E) położonej na północno-wschodnim skłonie Czarnohory i stacji Hala Gąsienicowa (HG, 1520 m n.p.m., φ 49°14’N i λ 20°00’E) leżącej na północnym skłonie Tatr, za okres 1961‑2015. Największe zmiany zaobserwowano w przypadku wskaźnika napływu strefowego P i wskaźnika cykloniczności C. Ogólnie, trend rocznych sum opadów jest dodatni, ale nie jest istotny statystycznie. Trend zmian liczby dni z opadem jest ujemny zarówno w Czarnohorze, jak i w Tatrach (-7,3 dni/10 lat i -7,59 dni/10 lat, odpowiednio). Natomiast trend zmian liczby dni z opadem o większym natężeniu, np. >10mm jest dodatni w Czarnohorze (+1,23 dni/10 lat) i ujemny w Tatrach (-0,6 dni/10 lat).

Keywords: opad orograficzny, góry, Karpaty, zmienność, trendy, zmiana klimatu

Oleh Skrynyk [o.skrynyk@uw.edu.pl]
Krzysztof Błażejczyk [k.blaz@twarda.pan.pl], Institute of Geography and Spatial Organization Polish Academy of Sciences, Twarda 51/55, 00‑818 Warszawa, Poland

Citation

APA: Skrynyk, O., & Błażejczyk, K. (2021). Wpływ cyrkulacji atmosferycznej na opady w Tatrach oraz Czarnohorze. Przegląd Geograficzny, 93(1), 43-58. https://doi.org/10.7163/PrzG.2021.1.3
MLA: Skrynyk, Oleh, and Błażejczyk, Krzysztof. "Wpływ cyrkulacji atmosferycznej na opady w Tatrach oraz Czarnohorze". Przegląd Geograficzny, vol. 93, no. 1, 2021, pp. 43-58. https://doi.org/10.7163/PrzG.2021.1.3
Chicago: Skrynyk, Oleh, and Błażejczyk, Krzysztof. "Wpływ cyrkulacji atmosferycznej na opady w Tatrach oraz Czarnohorze". Przegląd Geograficzny 93, no. 1 (2021): 43-58. https://doi.org/10.7163/PrzG.2021.1.3
Harvard: Skrynyk, O., & Błażejczyk, K. 2021. "Wpływ cyrkulacji atmosferycznej na opady w Tatrach oraz Czarnohorze". Przegląd Geograficzny, vol. 93, no. 1, pp. 43-58. https://doi.org/10.7163/PrzG.2021.1.3

Abstract

Zagłębienia bezodpływowe są ważnym i stałym elementem krajobrazu młodoglacjalnego. Zajmują znaczny odsetek powierzchni. Niekiedy tego typu zagłębienia są wypełnione wodą i wtedy tworzą zbiorniki – oczka. Każde zagłębienie ma własną powierzchniową zlewnię bezodpływową. Ze względu na ograniczony obieg materii w tego typu zagłębieniach często dochodzi do nadmiernej akumulacji składników biogennych. Dlatego podstawowym celem prowadzonych badań było rozpoznanie źródeł pochodzenia biogenów takich jak azotany, jony amonowe i fosforany oraz określenie ich zakresu zmienności w małych śródpolnych oczkach zlokalizowanych w zlewniach dwóch rzek Polski Północnej – Parsęty i Borucinki.

Keywords: Polska Północna, biogeny, oczka, skład chemiczny

Maciej Major [maciej.major@amu.edu.pl], Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Stacja Zintegrowanego Monitoringu Środowiska Przyrodniczego „Poznań-Morasko”; Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Instytut Geoekologii i Geoinformacji
Łukasz Pietruszyński [pietruszynski@gmail.com], Uniwersytet Gdański, Wydział Oceanografii i Geografii
Roman Cieśliński [roman.cieslinski@ug.edu.pl], Uniwersytet Gdański, Wydział Oceanografii i Geografii

Citation

APA: Major, M., Pietruszyński, �., & Cieśliński, R. (2021). Zróżnicowanie przestrzenne wybranych składników biogennych w śródpolnych oczkach w Polsce Północnej. Przegląd Geograficzny, 93(1), 59-81. https://doi.org/10.7163/PrzG.2021.1.4
MLA: Major, Maciej, et al. "Zróżnicowanie przestrzenne wybranych składników biogennych w śródpolnych oczkach w Polsce Północnej". Przegląd Geograficzny, vol. 93, no. 1, 2021, pp. 59-81. https://doi.org/10.7163/PrzG.2021.1.4
Chicago: Major, Maciej, Pietruszyński, Łukasz, and Cieśliński, Roman. "Zróżnicowanie przestrzenne wybranych składników biogennych w śródpolnych oczkach w Polsce Północnej". Przegląd Geograficzny 93, no. 1 (2021): 59-81. https://doi.org/10.7163/PrzG.2021.1.4
Harvard: Major, M., Pietruszyński, �., & Cieśliński, R. 2021. "Zróżnicowanie przestrzenne wybranych składników biogennych w śródpolnych oczkach w Polsce Północnej". Przegląd Geograficzny, vol. 93, no. 1, pp. 59-81. https://doi.org/10.7163/PrzG.2021.1.4

Abstract

W publikacji przedstawione zostały wyniki datowań materiału organicznego pozyskanego z osadów trzech osuwisk gorczańskich – pod Jaworzyną Kamienicką, pod Kudłoniem oraz pod Górą Gębową. Materiał do datowań został pobrany z dwóch rdzeni torfowisk osuwiskowych oraz z zagłębienia bezodpływowego wypełnionego osadami mineralnymi. Analiza zasięgu poszczególnych osuwisk została wykonana przy użyciu szczegółowego modelu terenu oraz badań geofizycznych, natomiast pobrane próby organiczne poddano datowaniu radiowęglowemu ¹⁴C. Porównanie uzyskanych wyników z dotychczasowym rozpoznaniem geomorfologiczno-paleogeograficznym w Gorcach pozwoliło wyróżnić okresy, w których występowała zwiększona intensywność procesów stokowych. W rezultacie badania autorów wskazują na czas ~9,7 cal BP, ~6,0 cal BP i ~4.5 ka cal BP jako zaburzenie stabilności stoków/zboczy i możliwe uruchomienie procesów osuwiskowych w tej części Karpat Zewnętrznych.

Keywords: datowanie radiowęglowe, torfowiska osuwiskowe, mineralne i biogeniczne osady, aktywność procesów stokowych, holocen, Karpaty Fliszowe

Paweł Kroh [pawel.kroh@up.krakow.pl], Uniwersytet Pedagogiczny, Instytut Geografii
Daniel Okupny [daniel.okupny@usz.edu.pl], Uniwersytet Szczeciński, Instytut Nauk o Morzu i Środowisku
Tomasz Bryndal [tomasz.bryndal@up.krakow.pl], Uniwersytet Pedagogiczny im. KEN w Krakowie, Instytut Geografii
Marta Kondracka [marta.kondracka@us.edu.pl], Uniwersytet Śląski, Instytut Nauk o Ziemi
Piotr Cybul [piotr.cybul1@student.up.krakow.pl], Uniwersytet Pedagogiczny im. KEN w Krakowie, Instytut Geografii

Citation

APA: Kroh, P., Okupny, D., Bryndal, T., Kondracka, M., & Cybul, P. (2021). Holoceńskie okresy intensyfikacji procesów stokowych w Gorcach – porównanie najnowszych wyników badań. Przegląd Geograficzny, 93(1), 83-101. https://doi.org/10.7163/PrzG.2021.1.5
MLA: Kroh, Paweł, et al. "Holoceńskie okresy intensyfikacji procesów stokowych w Gorcach – porównanie najnowszych wyników badań". Przegląd Geograficzny, vol. 93, no. 1, 2021, pp. 83-101. https://doi.org/10.7163/PrzG.2021.1.5
Chicago: Kroh, Paweł, Okupny, Daniel, Bryndal, Tomasz, Kondracka, Marta, and Cybul, Piotr. "Holoceńskie okresy intensyfikacji procesów stokowych w Gorcach – porównanie najnowszych wyników badań". Przegląd Geograficzny 93, no. 1 (2021): 83-101. https://doi.org/10.7163/PrzG.2021.1.5
Harvard: Kroh, P., Okupny, D., Bryndal, T., Kondracka, M., & Cybul, P. 2021. "Holoceńskie okresy intensyfikacji procesów stokowych w Gorcach – porównanie najnowszych wyników badań". Przegląd Geograficzny, vol. 93, no. 1, pp. 83-101. https://doi.org/10.7163/PrzG.2021.1.5

Abstract

Celem opracowania jest ocean wpływu czynników meteorologicznych (temperatury powietrza, względnej i bezwzględnej wilgotności powietrza, prędkości wiatru, zachmurzenia i opadów) na zachorowalność na grypę w wybranych czterech dużych miastach w Polsce – Krakowie, Poznaniu, Warszawie i Wrocławiu. Dane meteorologiczne z czterech stacji IMGW, obejmujące sześć lat (2013‑2018) zostały zestawione z cotygodniowymi raportami wojewódzkich stacji sanitarno-epidemiologicznych o zachorowalności na grypę i choroby grypopodobne (ILI) z tego samego okresu. W celu uchwycenia nieliniowej zależności między ekspozycją na dane warunki atmosferyczne, a zapadalnością na grypę, przeprowadzono analizę materiału za pomocą korelacji Spearmana oraz uogólnionych modeli liniowych o rozkładzie ujemnym dwumianowym, wiązanych logarytmicznie. Wykazano silny ujemny związek między wilgotnością bezwzględną powietrza, a infekcjami grypowymi (RR = 0,738) oraz dodatnią relację między ILI a temperaturą minimalną (RR = 1,148). Wpływ prędkości wiatru, zachmurzenia i opadów na zachorowalność jest mniej oczywisty. Zaproponowany model może być z powodzeniem stosowany w odniesieniu do każdej grupy wiekowej mieszkańców polskich miast, lecz największą zgodność wykazuje w przypadku osób, mających co najmniej 65 lat (AIC = 6943,9). Model ten daje też dobre przybliżenie zachorowalności na grypę w poszczególnych porach roku, choć jedynie wilgotność bezwzględna powietrza, temperatura minimalna i prędkość wiatru są statystycznie istotne w ciągu całego roku. Co więcej, zaobserwowano, że najwyższą mocą predykcyjną (AIC = 8644,97) charakteryzował się model dla 1-tygodniowego przesunięcia czasowego między warunkami pogodowymi, sprzyjającymi rozprzestrzenianiu się wirusa, a wzrostem zachorowalności na ILI. Choć zmienne meteorologiczne są istotnymi statystycznie predykatorami zapadalności na infekcje grypowe, istnieją również pozaśrodowiskowe czynniki, które mogą znacznie wpływać na sezonowość i złożoność epidemii grypy w polskich miastach.

Keywords: grypa, zachorowalność, warunki meteorologiczne, polskie miasta, regresja ujemna dwumianowa

Katarzyna Lindner-Cendrowska [klindner@twarda.pan.pl], Institute of Geography and Spatial Organization Polish Academy of Sciences, Twarda 51/55, 00‑818 Warszawa, Poland

Citation

APA: Lindner-Cendrowska, K. (2021). Wpływ warunków meteorologicznych na zachorowalność na grypę w wybranych polskich miastach. Przegląd Geograficzny, 93(1), 103-122. https://doi.org/10.7163/PrzG.2021.1.6
MLA: Lindner-Cendrowska, Katarzyna. "Wpływ warunków meteorologicznych na zachorowalność na grypę w wybranych polskich miastach". Przegląd Geograficzny, vol. 93, no. 1, 2021, pp. 103-122. https://doi.org/10.7163/PrzG.2021.1.6
Chicago: Lindner-Cendrowska, Katarzyna. "Wpływ warunków meteorologicznych na zachorowalność na grypę w wybranych polskich miastach". Przegląd Geograficzny 93, no. 1 (2021): 103-122. https://doi.org/10.7163/PrzG.2021.1.6
Harvard: Lindner-Cendrowska, K. 2021. "Wpływ warunków meteorologicznych na zachorowalność na grypę w wybranych polskich miastach". Przegląd Geograficzny, vol. 93, no. 1, pp. 103-122. https://doi.org/10.7163/PrzG.2021.1.6