Jerzy Bański
Artykuły
Wybrane uwarunkowania i ocena transferu wiedzy miasto-wieś – wyniki badań empirycznych
Przegląd Geograficzny (2024) tom 96, zeszyt 4, s. 1
Streszczenie
Podstawowym celem opracowania jest diagnoza oraz ocena transferu wiedzy i informacji pomiędzy miastem a wsią. Badania ankietowe i komplementarne wywiady pogłębione wśród przybyszów z miast oraz stałych mieszkańców wsi wykonano w 18 wsiach z różnych regionów Polski. Poszukiwano odpowiedzi na trzy pytania badawcze: 1) jakie rodzaje wiedzy transferowane są pomiędzy mieszkańcami miast i wsi? 2) jakie są główne kierunki i natężenie w transferze wiedzy? oraz 3) jakie konsekwencje niesie transfer wiedzy? Wiedza przepływająca w kontaktach pomiędzy dwiema badanymi grupami ma wybitnie informacyjny charakter i ma na celu zapewnienie codziennych potrzeb mieszkańców. Przypadki głębszej wiedzy i bardziej specjalistycznych informacji dotyczą przede wszystkim budownictwa, produkcji żywności i hodowli roślin. Transfer wiedzy jest raczej mało intensywny i odbywa się podczas sporadycznych spotkań głównie w miejscach publicznych – ulica, place centralne, sklepy. To zapewne wpływa na rodzaj i jakość transferowanej wiedzy i informacji. Przepływ wiedzy i informacji ma charakter dwukierunkowy. Z przeprowadzonych wywiadów wynika, że stali mieszkańcy wsi są przede wszystkim źródłem bieżącej i praktycznej informacji natomiast przybysze poza wiedzą informacyjną dostarczają też wiedzy o charakterze doradczym i niematerialnym. Przybysze z miast wyżej oceniają korzyści z przepływającej do nich wiedzy i informacji niż stali mieszkańcy wsi.
[jbanski@twarda.pan.pl], Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania im. S. Leszczyckiego PAN
Cytowanie
APA: Bański, J. (2024). Wybrane uwarunkowania i ocena transferu wiedzy miasto-wieś – wyniki badań empirycznych. Przegląd Geograficzny, 96(4), 1. https://doi.org/
MLA: Bański, Jerzy. "Wybrane uwarunkowania i ocena transferu wiedzy miasto-wieś – wyniki badań empirycznych". Przegląd Geograficzny, vol. 96, no. 4, 2024, pp. 1. https://doi.org/
Chicago: Bański, Jerzy. "Wybrane uwarunkowania i ocena transferu wiedzy miasto-wieś – wyniki badań empirycznych". Przegląd Geograficzny 96, no. 4 (2024): 1. https://doi.org/
Harvard: Bański, J. 2024. "Wybrane uwarunkowania i ocena transferu wiedzy miasto-wieś – wyniki badań empirycznych". Przegląd Geograficzny, vol. 96, no. 4, pp. 1. https://doi.org/
Klasyfikacje małych miast w Polsce – ujęcia metodologiczne i ich rezultaty
Przegląd Geograficzny (2024) tom 96, zeszyt 1, s. 51-73 | 
Pełny tekst
doi: https://doi.org/10.7163/PrzG.2024.1.3
Streszczenie
Celem opracowania jest przedstawienie trzech podejść do klasyfikacji małych miast w Polsce i wstępna interpretacja uzyskanych wyników tych klasyfikacji. Badane są jednostki osadnicze posiadające prawa miejskie i liczące mniej niż 20 tys. mieszkańców. W 2019 r. w Polsce było 722 małych miast. Klasyfikację morfologiczną oparto na Bazie Danych Obiektów Topograficznych w zakresie pokrycia terenu w granicach administracyjnych miast i wyodrębniono cztery klasy jednostek: miasta osiedla, miasta przemysłowe, miasta wytchnienia i miasta dychotomii. W podejściu funkcjonalno-morfologicznym wykorzystano tę samą bazę danych i wyodrębniono inną metodą trzy podstawowe kategorie miast (monofunkcyjne, wielofunkcyjne i oligofunkcyjne), które następnie uszczegółowiono w postaci subkategorii. W klasyfikacji wielokryterialnej wykorzystano równocześnie trzy kryteria klasyfikacji (uwarunkowania strukturalne, czynniki lokalizacyjne i hierarchię administracyjną małych miast), co umożliwiło wyodrębnienie 9 kategorii miast. Uzyskane wyniki dają możliwość wszechstronnej analizy i interpretacji zróżnicowania rozmieszczenia miast, co przedstawiono na przykładach w końcowym rozdziale tego opracowania.
Słowa kluczowe: małe miasta, klasyfikacja, zróżnicowanie przestrzenne, funkcje społeczno-gospodarcze, Polska
[jbanski@twarda.pan.pl], Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania im. S. Leszczyckiego PAN
[m.mazur@twarda.pan.pl], Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania im. S. Leszczyckiego PAN
[d.mazurek@twarda.pan.pl], Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania im. S. Leszczyckiego PAN
Cytowanie
APA: Bański, J., Mazur, M., & Mazurek, D. (2024). Klasyfikacje małych miast w Polsce – ujęcia metodologiczne i ich rezultaty. Przegląd Geograficzny, 96(1), 51-73. https://doi.org/10.7163/PrzG.2024.1.3
MLA: Bański, Jerzy, et al. "Klasyfikacje małych miast w Polsce – ujęcia metodologiczne i ich rezultaty". Przegląd Geograficzny, vol. 96, no. 1, 2024, pp. 51-73. https://doi.org/10.7163/PrzG.2024.1.3
Chicago: Bański, Jerzy, Mazur, Marcin, and Mazurek, Damian. "Klasyfikacje małych miast w Polsce – ujęcia metodologiczne i ich rezultaty". Przegląd Geograficzny 96, no. 1 (2024): 51-73. https://doi.org/10.7163/PrzG.2024.1.3
Harvard: Bański, J., Mazur, M., & Mazurek, D. 2024. "Klasyfikacje małych miast w Polsce – ujęcia metodologiczne i ich rezultaty". Przegląd Geograficzny, vol. 96, no. 1, pp. 51-73. https://doi.org/10.7163/PrzG.2024.1.3
Przegląd Geograficzny (2023) tom 95, zeszyt 4, s. 421-446 | Pełny tekst
doi: https://doi.org/10.7163/PrzG.2023.4.4
Streszczenie
Konsekwencje nierówności przestrzennych stanowią zagrożenie dla spójności społecznej oraz niesprawiedliwości i marginalizacji, mogąc przyczyniać się do rozłamów politycznych. Odzwierciedleniem niezadowolenia społecznego jest wzrost znaczenia partii populistycznych i kontestatorskich, skierowanych przeciwko establishmentowi. Artykuł dotyczy problematyki społeczno-ekonomicznych nierówności przestrzennych w skali regionalnej i wynikającej z nich geografii niezadowolenia społeczności, które czują się „pozostawione w tyle”. Dokonano analizy preferencji politycznych porównując ze sobą dwa okręgi wyborcze znajdujące się w obszarach problemowych (cechujących się opóźnieniem urbanizacyjnym – okręg chełmski – i szokiem transformacyjnym – okręg koszaliński). Przeanalizowano wyniki czterech ostatnich wyborów do Sejmu (2011, 2015, 2019, 2023). Rezultaty skonfrontowano z ogólnopolskimi orientacjami politycznymi oraz jednej z najbardziej elitarnych, w domyśle najmniej populistycznej miejscowości w Polsce (okręg poznański). Na tej podstawie można potwierdzić tezę o bardziej populistycznych preferencjach wyborczych ludności obszarów problemowych. Populizm nie zawsze reprezentuje jednak określoną ideologię na osi lewica-prawica i wykazuje potencjał do przyciągania wyborców zarówno w lokalnych środowiskach konserwatywnych, jak i bardziej postępowych. Ugrupowania bardziej wyraziste ideowo, zarówno prawicowe, jak i lewicowe uzyskiwały na obszarach problemowych porównywalne i wyższe od ogólnopolskiego rezultaty w obu typach społeczności. Z kolei partie mainstreamowe zdając sobie sprawę z potencjału ugrupowań populistycznych dostosowują swój program wyborczy by zawalczyć o głosy „niezadowolonych” społeczności obszarów „pozostawionych w tyle”.
Słowa kluczowe: nierówności przestrzenne, geografia niezadowolenia, preferencje wyborcze, obszary problemowe, populizm
[jbanski@twarda.pan.pl], Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania im. S. Leszczyckiego PAN
[mar.kow@twarda.pan.pl], Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania im. S. Leszczyckiego PAN
[konopski@twarda.pan.pl], Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania im. S. Leszczyckiego PAN
Cytowanie
APA: Bański, J., Kowalski, M., & Konopski, M. (2023). Nierówności przestrzenne a geografia niezadowolenia. Przykład preferencji wyborczych na obszarach problemowych w Polsce. Przegląd Geograficzny, 95(4), 421-446. https://doi.org/10.7163/PrzG.2023.4.4
MLA: Bański, Jerzy, et al. "Nierówności przestrzenne a geografia niezadowolenia. Przykład preferencji wyborczych na obszarach problemowych w Polsce". Przegląd Geograficzny, vol. 95, no. 4, 2023, pp. 421-446. https://doi.org/10.7163/PrzG.2023.4.4
Chicago: Bański, Jerzy, Kowalski, Mariusz, and Konopski, Michał. "Nierówności przestrzenne a geografia niezadowolenia. Przykład preferencji wyborczych na obszarach problemowych w Polsce". Przegląd Geograficzny 95, no. 4 (2023): 421-446. https://doi.org/10.7163/PrzG.2023.4.4
Harvard: Bański, J., Kowalski, M., & Konopski, M. 2023. "Nierówności przestrzenne a geografia niezadowolenia. Przykład preferencji wyborczych na obszarach problemowych w Polsce". Przegląd Geograficzny, vol. 95, no. 4, pp. 421-446. https://doi.org/10.7163/PrzG.2023.4.4
Przegląd Geograficzny (2022) tom 94, zeszyt 2, s. 199-218 | Pełny tekst
doi: https://doi.org/10.7163/PrzG.2022.2.2
Streszczenie
Małe miasta są istotnym składnikiem w strukturze osadniczej regionów oraz stanowią centra obsługi dla otaczających je obszarów wiejskich. Współcześnie obserwuje się wzrost ich różnorodność funkcjonalnej, co wynika z przejmowania zadań dotychczas realizowanych w większych ośrodkach miejskich oraz dywersyfikacji społecznej i gospodarczej obszarów wiejskich. Celem opracowania jest omówienie podejść klasyfikacyjnych do małych miast w literaturze przedmiotu, które umożliwiają rozpoznanie ich stanu i różnorodności społecznej i gospodarczej oraz funkcji pełnionych na rzecz otaczających je obszarów wiejskich. Podejścia klasyfikacyjne podzielono na trzy grupy: strukturalne, lokalizacyjne i inne (mieszane). Podejście strukturalne pozwala bezpośrednio grupować miasta ze względu na ich funkcje społeczne, kulturowe i ekonomiczne, jakie pełnią wobec lokalnej społeczności i podmiotów gospodarczych działających w mieście i jego sąsiedztwie. W podejściu lokalizacyjnym wykorzystuje się zasadę kontinuum centrum-peryferia, czyli położenia małego ośrodka miejskiego wobec dużych centrów rozwojowych. Klasyfikacje mieszane wykorzystują równocześnie różne podejścia badawcze i niosą ze sobą najwięcej informacji o miastach. Na zakończenie zaproponowano autorską klasyfikację małych miast uwzględniającą trzy kryteria charakteryzujące: strukturę, lokalizację i hierarchię.
Słowa kluczowe: małe miasto, struktura funkcjonalne, klasyfikacja, typologia, rozwój lokalny
[jbanski@twarda.pan.pl], Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania im. S. Leszczyckiego PAN
Cytowanie
APA: Bański, J. (2022). Rozważania na temat klasyfikacji małych miast – przegląd podejść badawczych i próba klasyfikacji wielokryterialnej. Przegląd Geograficzny, 94(2), 199-218. https://doi.org/10.7163/PrzG.2022.2.2
MLA: Bański, Jerzy. "Rozważania na temat klasyfikacji małych miast – przegląd podejść badawczych i próba klasyfikacji wielokryterialnej". Przegląd Geograficzny, vol. 94, no. 2, 2022, pp. 199-218. https://doi.org/10.7163/PrzG.2022.2.2
Chicago: Bański, Jerzy. "Rozważania na temat klasyfikacji małych miast – przegląd podejść badawczych i próba klasyfikacji wielokryterialnej". Przegląd Geograficzny 94, no. 2 (2022): 199-218. https://doi.org/10.7163/PrzG.2022.2.2
Harvard: Bański, J. 2022. "Rozważania na temat klasyfikacji małych miast – przegląd podejść badawczych i próba klasyfikacji wielokryterialnej". Przegląd Geograficzny, vol. 94, no. 2, pp. 199-218. https://doi.org/10.7163/PrzG.2022.2.2
Przegląd Geograficzny (2021) tom 93, zeszyt 4, s. 491-513 | Pełny tekst
doi: https://doi.org/10.7163/PrzG.2021.4.1
Streszczenie
Celem opracowania jest określenie zmian relacji między przyrostem naturalnym a saldem migracji w małych miastach na początku XXI w. oraz ocena wpływu tych cech na współczesne procesy starzenia się ludności. Badaniami objęto 670 miast, które w 2017 r. liczyły do 20 tys. mieszkańców. Zidentyfikowano osiem kategorii miast różniących się wielkością i kierunkiem ruchu naturalnego i migracyjnego, w których wskazano zmiany tych cech w latach 2008/2010‑2015/2017. Tempo starzenia się ludności w małych miastach określono za pomocą wskaźnika bazującego na punktowych różnicach pomiędzy udziałami ludności młodej i starej. Analizy dotyczyły czterech grup miast: z odmładzającą się strukturą demograficzną (1), z powolnym (2), przeciętnym (3) i z wysokim (4) tempem starzenia się społeczeństwa. Wyniki badań potwierdziły, że proces starzenia się ludności zachodził intensywnie niemal we wszystkich małych miastach w Polsce. Głównym czynnikiem kształtującym potencjał ludnościowy na początku XXI w. był ubytek migracyjny. Nie stwierdzono silnych zależności między przyrostem naturalnym a tempem starzenia się ludności.
Słowa kluczowe: małe miasta, starzenie się ludności, ruch naturalny, migracje, Polska
[jbanski@twarda.pan.pl], Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania im. S. Leszczyckiego PAN
[wioletta.kaminska@ujk.edu.pl], Uniwersytet Jana Kochanowskiego, Instytut Geografii i Nauk o Środowisku
[miroslaw.mularczyk@ujk.edu.pl], Uniwersytet Jana Kochanowskiego, Instytut Geografii i Nauk o Środowisku
Cytowanie
APA: Bański, J., Kamińska, W., & Mularczyk, M. (2021). Ruch naturalny i migracje a zjawisko starzenia się społeczeństwa w małych miastach w Polsce w okresie 2008‑2017. Przegląd Geograficzny, 93(4), 491-513. https://doi.org/10.7163/PrzG.2021.4.1
MLA: Bański, Jerzy, et al. "Ruch naturalny i migracje a zjawisko starzenia się społeczeństwa w małych miastach w Polsce w okresie 2008‑2017". Przegląd Geograficzny, vol. 93, no. 4, 2021, pp. 491-513. https://doi.org/10.7163/PrzG.2021.4.1
Chicago: Bański, Jerzy, Kamińska, Wioletta, and Mularczyk, Mirosław. "Ruch naturalny i migracje a zjawisko starzenia się społeczeństwa w małych miastach w Polsce w okresie 2008‑2017". Przegląd Geograficzny 93, no. 4 (2021): 491-513. https://doi.org/10.7163/PrzG.2021.4.1
Harvard: Bański, J., Kamińska, W., & Mularczyk, M. 2021. "Ruch naturalny i migracje a zjawisko starzenia się społeczeństwa w małych miastach w Polsce w okresie 2008‑2017". Przegląd Geograficzny, vol. 93, no. 4, pp. 491-513. https://doi.org/10.7163/PrzG.2021.4.1