Przegląd Geograficzny (2020) tom 92, zeszyt 3

Abstract

Promieniowanie słoneczne jest jedną z najważniejszych zmiennych w bilansie energetycznym powierzchni czynnej. Czynnikiem, który modyfikuje dopływ energii promienistej do powierzchni ziemi jest ruch (cyrkulacja) atmosfery i związane z nim zmiany ilości zawartych w atmosferze aerozoli, pary wodnej oraz zmiany zachmurzenia. Celem pracy było określenie wpływu cyrkulacji atmosferycznej na ilość całkowitego promieniowania słonecznego docierającego do powierzchni ziemi w Polsce. Typy cyrkulacji atmosferycznej zostały wyznaczone za pomocą zmodyfikowanej klasyfikacji Lityńskiego, a całkowite promieniowanie słoneczne analizowano na podstawie danych z produktów satelitarnych CM SAF. Przedstawiono średnie dobowe sumy promieniowania podczas poszczególnych typów cyrkulacji, a także sumy dobowe podczas makrotypów A, 0, C oraz w dniach z adwekcją z poszczególnych kierunków. Zaprezentowano przestrzenny rozkład promieniowania nad obszarem Polski podczas poszczególnych typów cyrkulacji. Największe dobowe sumy promieniowania słonecznego są związane z antycyklonalnymi typami cyrkulacji, najmniejsze zaś z cyklonalnymi. Największa średnia dobowa suma promieniowania słonecznego występuje podczas cyrkulacji antycyklonalnej południowo-zachodniej, co jest związane z silnie rozbudowanym Wyżem Azorskim. W pracy wykazano także, że panujący układ baryczny ma większy wpływ na kształtowanie sum dobowych całkowitego promieniowania słonecznego nad Polską niż kierunek adwekcji mas powietrza.

Keywords: cyrkulacja atmosferyczna, promieniowanie słoneczne, Polska, typy cyrkulacji, Lityński

Kinga Kulesza [kingakulesza@uw.edu.pl], Uniwersytet Warszawski, Wydział Geografii i Studiów Regionalnych

Citation

APA: Kulesza, K. (2020). Uwarunkowania cyrkulacyjne ilości całkowitego promieniowania słonecznego docierającego do powierzchni ziemi w Polsce w latach 1986–2015. Przegląd Geograficzny, 92(3), 341–359. https://doi.org/10.7163/PrzG.2020.3.2
MLA: Kulesza, Kinga. "Uwarunkowania cyrkulacyjne ilości całkowitego promieniowania słonecznego docierającego do powierzchni ziemi w Polsce w latach 1986–2015". Przegląd Geograficzny, vol. 92, no. 3, 2020, pp. 341–359. https://doi.org/10.7163/PrzG.2020.3.2
Chicago: Kulesza, Kinga. "Uwarunkowania cyrkulacyjne ilości całkowitego promieniowania słonecznego docierającego do powierzchni ziemi w Polsce w latach 1986–2015". Przegląd Geograficzny 92, no. 3 (2020): 341–359. https://doi.org/10.7163/PrzG.2020.3.2
Harvard: Kulesza, K. 2020. "Uwarunkowania cyrkulacyjne ilości całkowitego promieniowania słonecznego docierającego do powierzchni ziemi w Polsce w latach 1986–2015". Przegląd Geograficzny, vol. 92, no. 3, pp. 341–359. https://doi.org/10.7163/PrzG.2020.3.2

Abstract

Artykuł zawiera charakterystykę zagrożeń związanych z wysoką temperaturą powietrza występującą w godzinach okołopołudniowych w dniach upalnych, przeprowadzoną na podstawie analizy uniwersalnego wskaźnika obciążenia cieplnego. Na podstawie wartości wskaźnika z Kołobrzegu, Poznania i Krakowa z lat 2001-2018 obliczono jego średnie wartości, odchylenie standardowe, wartości minimalne i maksymalne, amplitudę, a także kwartyl dolny i górny oraz współczynnik skośności. Za pomocą jednoczynnikowej analizy wariancji zbadano czy wartości wskaźnika UTCI w południe w dniach upalnych różnią się istotnie w zależności od miesiąca. Ponadto określono częstość występowania obciążenia organizmu stresem ciepła o różnym nasileniu. Badania wykazały, iż w południe w dniach upalnych przeważał przede wszystkim „umiarkowany” oraz „silny” stres ciepła, chociaż mogło pojawić się także obciążenie „bardzo silnym stresem ciepła”. Otrzymane wartości wskaźnika w większości kształtowały się powyżej średniej wieloletniej co oznacza wysoki poziom obciążenia cieplnego organizmu. Z pośród badanych stacji najbardziej obciążające warunki odnotowano w Krakowie, a ich największe zróżnicowanie wystąpiło w sierpniu. Ponadto odnotowano, iż w większości przypadków wielkość obciążenia cieplnego w dniach upalnych nie różniła się istotnie w zależności od miesiąca.

Keywords: stres cieplny, dni upalne, godziny okołopołudniowe, uniwersalny wskaźnik obciążenia cieplnego, UTCI

Monika Okoniewska [monika.okoniewska@ukw.edu.pl], Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy, Instytut Geografii

Citation

APA: Okoniewska, M. (2020). Zagrożenie organizmu człowieka stresem cieplnym występujące w godzinach okołopołudniowych w czasie dni upalnych. Przegląd Geograficzny, 92(3), 361–376. https://doi.org/10.7163/PrzG.2020.3.3
MLA: Okoniewska, Monika. "Zagrożenie organizmu człowieka stresem cieplnym występujące w godzinach okołopołudniowych w czasie dni upalnych". Przegląd Geograficzny, vol. 92, no. 3, 2020, pp. 361–376. https://doi.org/10.7163/PrzG.2020.3.3
Chicago: Okoniewska, Monika. "Zagrożenie organizmu człowieka stresem cieplnym występujące w godzinach okołopołudniowych w czasie dni upalnych". Przegląd Geograficzny 92, no. 3 (2020): 361–376. https://doi.org/10.7163/PrzG.2020.3.3
Harvard: Okoniewska, M. 2020. "Zagrożenie organizmu człowieka stresem cieplnym występujące w godzinach okołopołudniowych w czasie dni upalnych". Przegląd Geograficzny, vol. 92, no. 3, pp. 361–376. https://doi.org/10.7163/PrzG.2020.3.3

Abstract

Artykuł ma na celu zbadanie związku pomiędzy błędami rekonstrukcji zasięgu pokrywy śnieżnej wyznaczanego na podstawie grubości pokrywy śnieżnej estymowanej metodą Structure-from-Motion (SfM) a szorstkością pokrycia terenu. Jako miarę szorstkości wykorzystano Terrain Roughness Index (TRI). Prace kameralne przeprowadzono z wykorzystaniem rastrowych map grubości pokrywy śnieżnej, opracowanych autorską metodą estymacji, bazującą na przetwarzaniu zdjęć lotniczych wykonanych przez bezzałogowy statek powietrzny metodą SfM oraz na georeferencji do drzew. Mapy pochodzą z trzech pól badawczych zlokalizowanych na obszarze Gór Izerskich oraz Pogórza Izerskiego, dla których dostępne są niskopułapowe zobrazowania lotnicze wykonane niskobudżetową kamerą w zakresie światła widzialnego (380–750 nm) zamontowaną na bezzałogowym statku powietrznym. Zaobserwowano, że w badanym obszarze skuteczność estymacji grubości pokrywy śnieżnej z wykorzystaniem metody SfM na terenach o wyższej szorstkości jest mniejsza niż na obszarach bez przeszkód terenowych.

Keywords: zasięg pokrywy śnieżnej, Góry Izerskie, Structure-from-Motion, szorstkość pokrycia terenu, bezzałogowy statek powietrzny, geoinformatyka

Damian Szafert [damian.szafert@uwr.edu.pl], Uniwersytet Wrocławski, Wydział Nauk o Ziemi i Kształtowania Środowiska
Bartłomiej Miziński [bartlomiej.mizinski@saruav.pl], Uniwersytet Wrocławski, Wydział Nauk o Ziemi i Kształtowania Środowiska; SARUAV sp. z o.o.
Tomasz Niedzielski [tomasz.niedzielski@uwr.edu.pl], Uniwersytet Wrocławski, Wydział Nauk o Ziemi i Kształtowania Środowiska; SARUAV sp. z o.o.

Citation

APA: Szafert, D., Miziński, B., & Niedzielski, T. (2020). Szorstkość pokrycia terenu jako źródło błędu metody SfM zastosowanej do rekonstrukcji zasięgu pokrywy śnieżnej. Przegląd Geograficzny, 92(3), 377–389. https://doi.org/10.7163/PrzG.2020.3.4
MLA: Szafert, Damian, et al. "Szorstkość pokrycia terenu jako źródło błędu metody SfM zastosowanej do rekonstrukcji zasięgu pokrywy śnieżnej". Przegląd Geograficzny, vol. 92, no. 3, 2020, pp. 377–389. https://doi.org/10.7163/PrzG.2020.3.4
Chicago: Szafert, Damian, Miziński, Bartłomiej, and Niedzielski, Tomasz. "Szorstkość pokrycia terenu jako źródło błędu metody SfM zastosowanej do rekonstrukcji zasięgu pokrywy śnieżnej". Przegląd Geograficzny 92, no. 3 (2020): 377–389. https://doi.org/10.7163/PrzG.2020.3.4
Harvard: Szafert, D., Miziński, B., & Niedzielski, T. 2020. "Szorstkość pokrycia terenu jako źródło błędu metody SfM zastosowanej do rekonstrukcji zasięgu pokrywy śnieżnej". Przegląd Geograficzny, vol. 92, no. 3, pp. 377–389. https://doi.org/10.7163/PrzG.2020.3.4

Abstract

Celem opracowania była ocena sezonowego zróżnicowania temperatury wody trzech rzek nizinnych, położonych w centralnej Polsce. Materiał empiryczny pozyskano z monitoringu temperatury wody, prowadzonego za pomocą cyfrowych rejestratorów w sześciu punktach pomiarowych w okresie od 1 maja 2015 do 30 kwietnia 2019 r. z 30 minutowym krokiem czasowym. Tło hydrometeorologiczne monitoringu, odniesione do wielolecia 1989–2019, określono na podstawie danych ze stacji meteorologicznej Warszawa-Okęcie oraz posterunków wodowskazowych. Uzyskane wyniki wskazują, że sezonowy przebieg temperatury wody Jeziorki, Świdra oraz Utraty był zgodny z przebiegiem temperatury powietrza; we wszystkich punktach pomiarowych przeciętnie najwyższą temperaturą wody odznaczył się lipiec, natomiast najniższą – styczeń. Maksymalne wartości temperatury wody, przekraczające 25°C, notowano od czerwca do sierpnia, natomiast minimalne (0,0°C) – od listopada do marca. Największą zmienność temperatury wody zanotowano wiosną, tj. w kwietniu i maju, natomiast najmniejszą w okresie zimowym, a zwłaszcza w styczniu. Na podstawie analizy rozkładu statystycznego oraz grupowania temperatury wody metodą aglomeracji zidentyfikowano w ciągu roku cztery okresy, charakteryzujące się odmiennymi cechami termicznymi. Wartości współczynników korelacji, opisujących związek temperatury wody i temperatury powietrza, wskazały na zróżnicowaną sezonowo zależność temperatury wody od warunków meteorologicznych. Związek ten był wyraźnie silniejszy w okresie wiosennego wzrostu i jesiennego spadku temperatury wody, natomiast słabszy w miesiącach zimowych i letnich.

Keywords: temperatura wody, sezonowe zróżnicowanie, monitoring, cieki nizinne, Nizina Mazowiecka

Maksym Łaszewski [m.laszewski@uw.edu.pl], Uniwersytet Warszawski, Wydział Geografii i Studiów Regionalnych

Citation

APA: Łaszewski, M. (2020). Sezonowe zróżnicowanie temperatury wody na przykładzie wybranych rzek nizinnych Mazowsza. Przegląd Geograficzny, 92(3), 391–408. https://doi.org/10.7163/PrzG.2020.3.5
MLA: Łaszewski, Maksym. "Sezonowe zróżnicowanie temperatury wody na przykładzie wybranych rzek nizinnych Mazowsza". Przegląd Geograficzny, vol. 92, no. 3, 2020, pp. 391–408. https://doi.org/10.7163/PrzG.2020.3.5
Chicago: Łaszewski, Maksym. "Sezonowe zróżnicowanie temperatury wody na przykładzie wybranych rzek nizinnych Mazowsza". Przegląd Geograficzny 92, no. 3 (2020): 391–408. https://doi.org/10.7163/PrzG.2020.3.5
Harvard: Łaszewski, M. 2020. "Sezonowe zróżnicowanie temperatury wody na przykładzie wybranych rzek nizinnych Mazowsza". Przegląd Geograficzny, vol. 92, no. 3, pp. 391–408. https://doi.org/10.7163/PrzG.2020.3.5

Abstract

Jezioro Jelonek położone jest w Polsce północnej w Borach Tucholskich (53°45’58N, 18°23’30E). Zajmuje ono rynnę subglacjalną, bezpośrednio przylegającą do doliny rzeki Wdy. W artykule podjęto problematykę rekonstrukcji środowiska przyrodniczego na podstawie analiz osadów dennych tegoż jeziora, w tym szczególnie tempa sedymentacji i zmienności mikrolitofacjalnej. Z najgłębszej części jeziora pobrano rdzenie osadów, z których złożono pełen profil (JEL14) obejmujący młodszy dryas i holocen. W artykule zaprezentowano analizę zmienności tempa i charakteru sedymentacji w osadach w ciągu prezentowanego okresu. Uzyskane wyniki odniesiono do modelu wiek-głębokość, który powstał na bazie 14 dat radiowęglowych AMS, warwochronologii, kryptotefry Askja 1875 AD oraz korelacji z profilami pyłkowymi. W przeważającej części osady w profilu są rocznie laminowane, jednak w okresie subatlantyckim przez około tysiąc lat (1870–870 cal BP) zarejestrowano zanik laminacji połączony ze znaczącym wzrostem tempa sedymentacji osadu. W osadzie tego okresu widoczne są także liczne przewarstwienia, charakterystyczne dla subakwalnych spływów po stokach misy. Zestawienie wszystkich analiz pozwoliło na połączenie zmian sedymentologicznych z wahaniami poziomu wody w jeziorze oraz próby rekonstrukcji ich uwarunkowań paleośrodowiskowych.

Keywords: osady jeziorne, jezioro Jelonek, zmiany sedymentologiczne, wahania poziomów wody, Bory Tucholskie

Mateusz Kramkowski [mkramkowski@geopan.torun.pl], Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN

Citation

APA: Kramkowski, M. (2020). Paleośrodowiskowe znaczenie zmian tempa i charakteru sedymentacji osadów jeziora Jelonek w Borach Tucholskich. Przegląd Geograficzny, 92(3), 409-422. https://doi.org/10.7163/PrzG.2020.3.6
MLA: Kramkowski, Mateusz. "Paleośrodowiskowe znaczenie zmian tempa i charakteru sedymentacji osadów jeziora Jelonek w Borach Tucholskich". Przegląd Geograficzny, vol. 92, no. 3, 2020, pp. 409-422. https://doi.org/10.7163/PrzG.2020.3.6
Chicago: Kramkowski, Mateusz. "Paleośrodowiskowe znaczenie zmian tempa i charakteru sedymentacji osadów jeziora Jelonek w Borach Tucholskich". Przegląd Geograficzny 92, no. 3 (2020): 409-422. https://doi.org/10.7163/PrzG.2020.3.6
Harvard: Kramkowski, M. 2020. "Paleośrodowiskowe znaczenie zmian tempa i charakteru sedymentacji osadów jeziora Jelonek w Borach Tucholskich". Przegląd Geograficzny, vol. 92, no. 3, pp. 409-422. https://doi.org/10.7163/PrzG.2020.3.6

Abstract

W artykule wskazano na możliwości poszerzenia spektrum informacji o wykształceniu się strukturalno-teksturalnym osadów glacilimnicznych poprzez zastosowanie metody georadarowej. Omówiono istotę rozpoznania osadów za pomocą aparatury georadarowej, a także parametry geofizyczne drobnoziarnistych osadów klastycznych. Zaprezentowano rezultaty badań georadarowych pagórków kemowych na czterech reprezentatywnych stanowiskach zlokalizowanych na Wysoczyźnie Chełmińskiej. Ukazano makroskalowy układ facji georadarowych będący obrazem struktur sedymentacyjnych. Dwa pierwsze stanowiska to leżące blisko siebie pagórki kemowe okolic Owieczkowa o odmiennej strukturze facji georadarowych, co wskazuje na różnice w ich morfogenezie. Następne stanowisko to pagórek kemowy w Zapluskowęsach, charakteryzujący się regularnym kształtem i zbudowany z jednorodnego materiału. Ostatnim jest pagórek kemowy w Piątkowie, w którym znajduje się znacznych rozmiarów odsłonięcie. Równolegle do ściany odsłonięcia, w jej bezpośredniej bliskości, został przeprowadzony przekrój georadarowy. W ścianie odsłonięcia przeprowadzono badania właściwości elektrycznych osadów, które posłużyły do kalibracji rezultatów profilowań georadarowych. Na podstawie interpretacji wyników badań georadarowych wskazano na specyfikę morfogenezy poszczególnych pagórków kemowych, a także na zaobserwowane za pomocą georadaru struktury postsedymentacyjne. Przeprowadzono ocenę przydatności metody GPR do badań form glacilimnicznych zbudowanych z osadów drobnoklastycznych. W artykule wskazano na duży potencjał metody GPR w ocenie budowy makroskalowej pagórków kemowych i pośrednio genezy poszczególnych form, szczególnie w kontekście ustalenia ich pozycji w strefie marginalnej lądolodu.

Keywords: kemy, georadar, badania geofizyczne, osady klastyczne, Niż Polski

Piotr Lamparski [piotr.lamparski@twarda.pan.pl], Institute of Geography and Spatial Organization Polish Academy of Sciences, Kopernika 19, 87-100 Toruń, Poland

Citation

APA: Lamparski, P. (2020). Badania georadarowe kemów jako przykład możliwości zastosowania metod geofizycznych do badania form zbudowanych z drobnoziarnistych osadów klastycznych. Przegląd Geograficzny, 92(3), 423-446. https://doi.org/10.7163/PrzG.2020.3.7
MLA: Lamparski, Piotr. "Badania georadarowe kemów jako przykład możliwości zastosowania metod geofizycznych do badania form zbudowanych z drobnoziarnistych osadów klastycznych". Przegląd Geograficzny, vol. 92, no. 3, 2020, pp. 423-446. https://doi.org/10.7163/PrzG.2020.3.7
Chicago: Lamparski, Piotr. "Badania georadarowe kemów jako przykład możliwości zastosowania metod geofizycznych do badania form zbudowanych z drobnoziarnistych osadów klastycznych". Przegląd Geograficzny 92, no. 3 (2020): 423-446. https://doi.org/10.7163/PrzG.2020.3.7
Harvard: Lamparski, P. 2020. "Badania georadarowe kemów jako przykład możliwości zastosowania metod geofizycznych do badania form zbudowanych z drobnoziarnistych osadów klastycznych". Przegląd Geograficzny, vol. 92, no. 3, pp. 423-446. https://doi.org/10.7163/PrzG.2020.3.7