Przegląd Geograficzny (2023) tom 95, zeszyt 4
Artykuły
Przegląd Geograficzny (2023) tom 95, zeszyt 4, s. 343-367 | 
Pełny tekst
doi: https://doi.org/10.7163/PrzG.2023.4.1
Streszczenie
Celem artykułu jest określenie płaszczyzn problemowo-przedmiotowych dotyczących ujmowania perspektywy prawnej w dyscyplinie geografia społeczno-ekonomiczna i gospodarka przestrzenna. Dla potrzeb realizacji tego celu najpierw wskazano ogólne relacje występujące między naukami geograficznymi i prawnymi. Następnie wyodrębniono i przedstawiono kluczowe nurty teoretyczne, które ułatwiają doprecyzowanie roli wymiaru prawnego w geografii społeczno-ekonomicznej i gospodarce przestrzennej, akcentując i charakteryzując przede wszystkim podejście instytucjonalne i geografię prawną. Następnie wyodrębniono najbardziej istotne tematy, w których występuje związek między wymiarem prawnym a geografią społeczno-ekonomiczną i gospodarką przestrzenną. W kolejnym kroku wyodrębniono dwie grupy zagadnień: te, w których wymiar prawny jest już w literaturze dostrzegany oraz te, w których wymiar prawny nie jest zauważany lub występuje w znikomym stopniu. Do wszystkich wyodrębnionych ten sposób zagadnień dostosowano te gałęzie prawa, które w najszerszym zakresie są z nimi powiązane. Najczęściej powoływaną w tym kontekście gałęzią prawa okazało się prawo administracyjne. W ostatniej części artykułu podjęto próbę określenia kluczowych kierunków przyszłych badań i dyskusji naukowej.
Słowa kluczowe: geografia społeczno-ekonomiczna i gospodarka przestrzenna, prawo, geografia prawna, podejście instytucjonalne, planowanie przestrzenne
[maciej.nowak@zut.edu.pl], Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny w Szczecinie Wydział Ekonomiczny
[psleszyn@twarda.pan.pl], Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN
[chur@amu.edu.pl], Institute of Socio-Economic Geography and Space Economy, Adam Mickiewicz University, Fredry 10, 61-701 Poznań, Poland
[m.degor@twarda.pan.pl], Institute of Geography and Spatial Organization Polish Academy of Sciences, Twarda 51/55, 00‑818 Warszawa, Poland
[t.komorn@twarda.pan.pl], Institute of Geography and Spatial Organization Polish Academy of Sciences, Twarda 51/55, 00‑818 Warszawa, Poland
[iwona.sagan@ug.edu.pl], Department of Economic Geography, Faculty of Oceanography and Geography University of Gdańsk Bażyńskiego 4, 80-309 Gdańsk: Poland
[tadek@amu.edu.pl], Adam Mickiewicz University. Poznań. Poland
Cytowanie
APA: Nowak, M., Śleszyński, P., Churski, P., Degórski, M., Komornicki, T., Sagan, I., & Stryjakiewicz, T. (2023). Wymiar prawny w dyscyplinie geografia społeczno-ekonomiczna i gospodarka przestrzenna. Podstawy teoretyczne i zagadnienia badawcze. Przegląd Geograficzny, 95(4), 343-367. https://doi.org/10.7163/PrzG.2023.4.1
MLA: Nowak, Maciej J., et al. "Wymiar prawny w dyscyplinie geografia społeczno-ekonomiczna i gospodarka przestrzenna. Podstawy teoretyczne i zagadnienia badawcze". Przegląd Geograficzny, vol. 95, no. 4, 2023, pp. 343-367. https://doi.org/10.7163/PrzG.2023.4.1
Chicago: Nowak, Maciej J., Śleszyński, Przemysław, Churski, Paweł, Degórski, Marek, Komornicki, Tomasz, Sagan, Iwona, and Stryjakiewicz, Tadeusz. "Wymiar prawny w dyscyplinie geografia społeczno-ekonomiczna i gospodarka przestrzenna. Podstawy teoretyczne i zagadnienia badawcze". Przegląd Geograficzny 95, no. 4 (2023): 343-367. https://doi.org/10.7163/PrzG.2023.4.1
Harvard: Nowak, M., Śleszyński, P., Churski, P., Degórski, M., Komornicki, T., Sagan, I., & Stryjakiewicz, T. 2023. "Wymiar prawny w dyscyplinie geografia społeczno-ekonomiczna i gospodarka przestrzenna. Podstawy teoretyczne i zagadnienia badawcze". Przegląd Geograficzny, vol. 95, no. 4, pp. 343-367. https://doi.org/10.7163/PrzG.2023.4.1
Przegląd Geograficzny (2023) tom 95, zeszyt 4, s. 369-395 | Pełny tekst
doi: https://doi.org/10.7163/PrzG.2023.4.2
Streszczenie
Celem pracy jest wyjaśnienie, czy i w jaki sposób czynniki historyczne mogą odgrywać rolę w kształtowaniu praktyk religijnych oraz jaka może być w tym rola współczesnej urbanizacji i modernizacji. W analizach wykorzystano unikalne dane dotyczące frekwencji na mszy świętej w latach 2016‑2018, liczone we wszystkich 10,0 tys. parafii w Polsce. Dane te analizowano w podziale na regiony uwarunkowane historycznie oraz w podziale na współczesne typy obszarów pod względem intensywności procesów urbanizacyjnych i metropolizacyjnych. Wykazano, że poziom uczestnictwa w praktykach religijnych jest historycznie zakorzeniony (osadzony) w środowisku lokalnym: najwyższy poziom charakteryzuje obszary wschodniej i południowej Polski (Galicja, Królestwo Kongresowe), a w większości z tych regionów obserwujemy spadek uczestnictwa wraz ze wzrostem stopnia urbanizacji i metropolizacji, ale jednocześnie istotne różnice pomiędzy regionami uwarunkowanymi historycznie dla obszarów o podobnym stopniu urbanizacji, także pomiędzy dużymi miastami. Na tej podstawie opracowano model przestrzennych (historyczno‑geograficznych) uwarunkowań praktyk religijnych w Polsce. Analizy są pierwszym szczegółowym badaniem zróżnicowania parafii katolickich w oparciu o tak dużą i geograficznie szczegółową próbę badawczą
Słowa kluczowe: geografia religii, praktyki religijne, katolicyzm, zakorzenienie, regiony historyczno‑kulturowe, klasyfikacja funkcjonalna gmin
[psleszyn@twarda.pan.pl], Institute of Geography and Spatial Organization Polish Academy of Sciences, Twarda 51/55, 00‑818 Warszawa, Poland
[w.sadlon@iskk.pl], Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego, Instytut Statystyki Kościoła Katolickiego SAC im. ks. W. Zdaniewicza
[mar.kow@twarda.pan.pl], Institute of Geography and Spatial Organization Polish Academy of Sciences, Twarda 51/55, 00‑818 Warszawa, Poland
[lyson11@wp.pl], Główny Urząd Statystyczny
[lprazmo@gis-expert.pl], GIS-Expert sp. z o.o.
Cytowanie
APA: Śleszyński, P., Sadłoń, W., Kowalski, M., Łysoń, P., Żukowski, T., & Prażmo, . (2023). Rola terytorialnego zakorzenienia historycznego w kształtowaniu praktyk religijnych w parafiach katolickich w Polsce. Przegląd Geograficzny, 95(4), 369-395. https://doi.org/10.7163/PrzG.2023.4.2
MLA: Śleszyński, Przemysław, et al. "Rola terytorialnego zakorzenienia historycznego w kształtowaniu praktyk religijnych w parafiach katolickich w Polsce". Przegląd Geograficzny, vol. 95, no. 4, 2023, pp. 369-395. https://doi.org/10.7163/PrzG.2023.4.2
Chicago: Śleszyński, Przemysław, Sadłoń, Wojciech, Kowalski, Mariusz, Łysoń, Piotr, Żukowski, Tomasz, and Prażmo, Łukasz. "Rola terytorialnego zakorzenienia historycznego w kształtowaniu praktyk religijnych w parafiach katolickich w Polsce". Przegląd Geograficzny 95, no. 4 (2023): 369-395. https://doi.org/10.7163/PrzG.2023.4.2
Harvard: Śleszyński, P., Sadłoń, W., Kowalski, M., Łysoń, P., Żukowski, T., & Prażmo, . 2023. "Rola terytorialnego zakorzenienia historycznego w kształtowaniu praktyk religijnych w parafiach katolickich w Polsce". Przegląd Geograficzny, vol. 95, no. 4, pp. 369-395. https://doi.org/10.7163/PrzG.2023.4.2
Percepcja przez młodzież szkolną funkcji i rangi wybranych ośrodków regionalnych
Przegląd Geograficzny (2023) tom 95, zeszyt 4, s. 397-420 | Pełny tekst
doi: https://doi.org/10.7163/PrzG.2023.4.3
Streszczenie
Od 1999 r. zbiór 16 województw w Polsce nie uległ zmianie ilościowej (pomimo ustawicznej krytyki ówczesnej reformy administracyjnej). Stan ten spowodował powstanie obszarów wykluczonych, często skoncentrowanych wokół ośrodków o (teoretycznie) podobnym potencjale do najmniejszych miast wojewódzkich. Celem artykułu jest rozpoznanie, w jaki sposób obecnie obowiązujący podział administracyjny na województwa jest postrzegany przez tych, którzy nie mają możliwości porównania go z podziałem obowiązującym przed ostatnią reformą – młodzież ze szkół średnich. Badania ankietowe zrealizowano w dziesięciu miastach: sześciu ośrodkach mogących stać się w przyszłości stolicami województw (Częstochowa, Kalisz, Koszalin, Płock, Radom, Słupsk) oraz czterech stolicach województw o zbliżonym do tych miast potencjale (Gorzów Wielkopolski, Kielce, Toruń, Zielona Góra). Wyniki pokazują, iż młodzież z miast niewojewódzkich częściej wybiera funkcję administracyjną jako najważniejszą funkcję regionalnej stolicy, a uczniowie szkół ze stolic województw silniej podkreślają konieczność pełnienia przez stolicę również funkcji kulturalnej, edukacyjnej i religijnej. Zauważono zależność między ogólnym wyposażeniem miasta w usługi a opinią młodzieży – im więcej placówek i usług mieściło się w danym ośrodku, tym częściej był on wskazywany jako „regionalna stolica”. Nie wykazano natomiast występowania tzw. „kompleksu niższości” wobec mieszkańców stolic województw oraz związku między realnym wyposażeniem miasta w konkretne rodzaje placówek a funkcjami, które powinna pełnić regionalna stolica w opinii młodzieży.
Słowa kluczowe: podział administracyjny, województwa, regionalne stolice, marginalizacja, młodzież szkolna, percepcja
[ar.parol@doctoral.uj.edu.pl], Uniwersytet Jagielloński, Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej
[l.greda@uw.edu.pl], Uniwersytet Warszawski, Wydział Geografii i Studiów Regionalnych
[ka.wrona@doctoral.uj.edu.pl], Jagiellonian University, Doctoral School of Exact and Natural Sciences
Cytowanie
APA: Parol, A., Gręda, ., & Wrona, K. (2023). Percepcja przez młodzież szkolną funkcji i rangi wybranych ośrodków regionalnych. Przegląd Geograficzny, 95(4), 397-420. https://doi.org/10.7163/PrzG.2023.4.3
MLA: Parol, Adam R., et al. "Percepcja przez młodzież szkolną funkcji i rangi wybranych ośrodków regionalnych". Przegląd Geograficzny, vol. 95, no. 4, 2023, pp. 397-420. https://doi.org/10.7163/PrzG.2023.4.3
Chicago: Parol, Adam R., Gręda, Łukasz, and Wrona, Katarzyna. "Percepcja przez młodzież szkolną funkcji i rangi wybranych ośrodków regionalnych". Przegląd Geograficzny 95, no. 4 (2023): 397-420. https://doi.org/10.7163/PrzG.2023.4.3
Harvard: Parol, A., Gręda, ., & Wrona, K. 2023. "Percepcja przez młodzież szkolną funkcji i rangi wybranych ośrodków regionalnych". Przegląd Geograficzny, vol. 95, no. 4, pp. 397-420. https://doi.org/10.7163/PrzG.2023.4.3
Przegląd Geograficzny (2023) tom 95, zeszyt 4, s. 421-446 | Pełny tekst
doi: https://doi.org/10.7163/PrzG.2023.4.4
Streszczenie
Konsekwencje nierówności przestrzennych stanowią zagrożenie dla spójności społecznej oraz niesprawiedliwości i marginalizacji, mogąc przyczyniać się do rozłamów politycznych. Odzwierciedleniem niezadowolenia społecznego jest wzrost znaczenia partii populistycznych i kontestatorskich, skierowanych przeciwko establishmentowi. Artykuł dotyczy problematyki społeczno-ekonomicznych nierówności przestrzennych w skali regionalnej i wynikającej z nich geografii niezadowolenia społeczności, które czują się „pozostawione w tyle”. Dokonano analizy preferencji politycznych porównując ze sobą dwa okręgi wyborcze znajdujące się w obszarach problemowych (cechujących się opóźnieniem urbanizacyjnym – okręg chełmski – i szokiem transformacyjnym – okręg koszaliński). Przeanalizowano wyniki czterech ostatnich wyborów do Sejmu (2011, 2015, 2019, 2023). Rezultaty skonfrontowano z ogólnopolskimi orientacjami politycznymi oraz jednej z najbardziej elitarnych, w domyśle najmniej populistycznej miejscowości w Polsce (okręg poznański). Na tej podstawie można potwierdzić tezę o bardziej populistycznych preferencjach wyborczych ludności obszarów problemowych. Populizm nie zawsze reprezentuje jednak określoną ideologię na osi lewica-prawica i wykazuje potencjał do przyciągania wyborców zarówno w lokalnych środowiskach konserwatywnych, jak i bardziej postępowych. Ugrupowania bardziej wyraziste ideowo, zarówno prawicowe, jak i lewicowe uzyskiwały na obszarach problemowych porównywalne i wyższe od ogólnopolskiego rezultaty w obu typach społeczności. Z kolei partie mainstreamowe zdając sobie sprawę z potencjału ugrupowań populistycznych dostosowują swój program wyborczy by zawalczyć o głosy „niezadowolonych” społeczności obszarów „pozostawionych w tyle”.
Słowa kluczowe: nierówności przestrzenne, geografia niezadowolenia, preferencje wyborcze, obszary problemowe, populizm
[jbanski@twarda.pan.pl], Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania im. S. Leszczyckiego PAN
[mar.kow@twarda.pan.pl], Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania im. S. Leszczyckiego PAN
[konopski@twarda.pan.pl], Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania im. S. Leszczyckiego PAN
Cytowanie
APA: Bański, J., Kowalski, M., & Konopski, M. (2023). Nierówności przestrzenne a geografia niezadowolenia. Przykład preferencji wyborczych na obszarach problemowych w Polsce. Przegląd Geograficzny, 95(4), 421-446. https://doi.org/10.7163/PrzG.2023.4.4
MLA: Bański, Jerzy, et al. "Nierówności przestrzenne a geografia niezadowolenia. Przykład preferencji wyborczych na obszarach problemowych w Polsce". Przegląd Geograficzny, vol. 95, no. 4, 2023, pp. 421-446. https://doi.org/10.7163/PrzG.2023.4.4
Chicago: Bański, Jerzy, Kowalski, Mariusz, and Konopski, Michał. "Nierówności przestrzenne a geografia niezadowolenia. Przykład preferencji wyborczych na obszarach problemowych w Polsce". Przegląd Geograficzny 95, no. 4 (2023): 421-446. https://doi.org/10.7163/PrzG.2023.4.4
Harvard: Bański, J., Kowalski, M., & Konopski, M. 2023. "Nierówności przestrzenne a geografia niezadowolenia. Przykład preferencji wyborczych na obszarach problemowych w Polsce". Przegląd Geograficzny, vol. 95, no. 4, pp. 421-446. https://doi.org/10.7163/PrzG.2023.4.4
Identification of shrinking cities in Poland using a multi-criterion indicator
Przegląd Geograficzny (2023) tom 95, zeszyt 4, s. 447-473 | Pełny tekst
doi: https://doi.org/10.7163/PrzG.2023.4.5
Streszczenie
Urban shrinkage, characterised by long-term demographic, socio-economic and spatial changes, has been studied extensively, including via research into causes, typologies, and planning responses. However, while understanding and measuring urban shrinkage processes is crucial if policymakers are to respond adequately to cities’ challenges, multi-criterion studies on shrinkage trajectories are still required for the spatiotemporal complexity to be captured correctly. This study reviews methods by which urban shrinkage is studied and concludes with a selection of multi-criterion methods that offer more in-depth insight than population-based methods. Finally, a multicriteria analysis, adapted from Milbert (2015), is applied to measure urban shrinkage in Poland in the years 2006 to 2021. This incorporates six variables with a view to shrinking and growing cities being assessed and assigned to one of five categories.
The research provides insights into Poland’s most recent urban shrinkage processes. Results show that, over the analysed period, urban shrinkage was a phenomenon that increased and intensified in Poland, affected a growing number of urban centres of medium size, and was to be noted on the peripheries of metropolitan areas. Such research outcomes contribute to a better understanding of urban shrinkage in Poland, provide a basis for further research, and inform policymakers as they seek to formulate more-targeted strategies to address the specific challenges that urban shrinkage raises.
Słowa kluczowe: urban shrinkage, multi-criterion indicator, urbanisation trends, urban data analysis, Poland
[ewa.szymczyk@doktorant.pk.edu.pl], Politechnika Krakowska, Wydział Architektury i Urbanistyki
[m.bukowski@gmail.com], -
Cytowanie
APA: Szymczyk, E., & Bukowski, M. (2023). Identification of shrinking cities in Poland using a multi-criterion indicator. Przegląd Geograficzny, 95(4), 447-473. https://doi.org/10.7163/PrzG.2023.4.5
MLA: Szymczyk, Ewa, and Bukowski, Mateusz. "Identification of shrinking cities in Poland using a multi-criterion indicator". Przegląd Geograficzny, vol. 95, no. 4, 2023, pp. 447-473. https://doi.org/10.7163/PrzG.2023.4.5
Chicago: Szymczyk, Ewa, and Bukowski, Mateusz. "Identification of shrinking cities in Poland using a multi-criterion indicator". Przegląd Geograficzny 95, no. 4 (2023): 447-473. https://doi.org/10.7163/PrzG.2023.4.5
Harvard: Szymczyk, E., & Bukowski, M. 2023. "Identification of shrinking cities in Poland using a multi-criterion indicator". Przegląd Geograficzny, vol. 95, no. 4, pp. 447-473. https://doi.org/10.7163/PrzG.2023.4.5