Najnowszy zeszyt
Artykuły
Edytorial. Współczesne problemy geośrodowiska – wybrane przykłady
Przegląd Geograficzny (2025) tom 97, zeszyt 1, s. 5-9 | 
Pełny tekst
doi: https://doi.org/10.7163/PrzG.2025.1.0
Streszczenie
Geośrodowisko tworzą elementy środowiska naturalnego Ziemi, w tym litosfera, hydrosfera, atmosfera i biosfera, które wzajemnie na siebie oddziałują. Jest to przestrzeń, w której funkcjonuje człowiek, zależny od procesów naturalnych, ale jednocześnie modyfikujący ich przebieg i skalę. Antropopresja jest kolejnym czynnikiem, którego wpływ na komponenty środowiska przyrodniczego nasila się w ostatnich stuleciach (Aswathanarayna, 1995). Sprzężenia zwrotne łączące przyrodę i człowieka są nierozerwalne, a wiele zależności nie zostało do dzisiaj poznanych. Konferencja Geośrodowisko – Klimat, Przyroda, Człowiek, która została zorganizowana przez Zakład Badań Geośrodowiska Instytutu Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania im. Stanisława Leszczyckiego Polskiej Akademii Nauk 5 kwietnia 2024 r. w Krakowie, stała się platformą do dyskusji o geośrodowisku w różnych skalach czasowych i przestrzennych oraz w odmiennych kontekstach. Dzięki licznemu i zróżnicowanemu gronu uczestników, od geografów, przez inżynierów środowiska, aż po historyków środowiska, problematyka konferencji została ujęta w sposób interdyscyplinarny, który najlepiej oddają nazwy sesji tematycznych: człowiek w środowisku, procesy fluwialne, procesy geomorfologiczne, procesy glebowe, procesy hydrologiczne, współczesne wyzwania środowiskowe, zmiany użytkowania ziemi. Łącznie, podczas konferencji zostało wygłoszonych 46 referatów. Problematyka badawcza omówiona podczas referatów konferencyjnych została przedstawiona w formie artykułów naukowych, zamieszonych w niniejszym zeszycie Przeglądu Geograficznego.
[witold.bochenek@zg.pan.krakow.pl], Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania im. S. Leszczyckiego PAN
[katarzyna.wasak@zg.pan.krakow.pl], Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania im. S. Leszczyckiego PAN
[witkowski@zg.pan.krakow.pl], Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania im. S. Leszczyckiego PAN
Cytowanie
APA: Bochenek, W., Wasak-Sęk, K., & Witkowski, K. (2025). Edytorial. Współczesne problemy geośrodowiska – wybrane przykłady. Przegląd Geograficzny, 97(1), 5-9. https://doi.org/10.7163/PrzG.2025.1.0
MLA: Bochenek, Witold, et al. "Edytorial. Współczesne problemy geośrodowiska – wybrane przykłady". Przegląd Geograficzny, vol. 97, no. 1, 2025, pp. 5-9. https://doi.org/10.7163/PrzG.2025.1.0
Chicago: Bochenek, Witold, Wasak-Sęk, Katarzyna, and Witkowski, Karol. "Edytorial. Współczesne problemy geośrodowiska – wybrane przykłady". Przegląd Geograficzny 97, no. 1 (2025): 5-9. https://doi.org/10.7163/PrzG.2025.1.0
Harvard: Bochenek, W., Wasak-Sęk, K., & Witkowski, K. 2025. "Edytorial. Współczesne problemy geośrodowiska – wybrane przykłady". Przegląd Geograficzny, vol. 97, no. 1, pp. 5-9. https://doi.org/10.7163/PrzG.2025.1.0
Przegląd Geograficzny (2025) tom 97, zeszyt 1, s. 11-25 | Pełny tekst
doi: https://doi.org/10.7163/PrzG.2025.1.1
Streszczenie
Opracowanie przedstawia wyniki działań wdrożeniowych przeprowadzonych w korycie rzeki Mierzawy, których celem było odtworzenie tarliska dla pstrągów potokowych. Prace poprzedzono szczegółowymi badaniami terenowymi, obejmującymi pomiary hydrodynamiczne oraz pobór próbek osadów dennych, co umożliwiło precyzyjne określenie właściwego uziarnienia i ilości materiału żwirowego potrzebnego do odbudowy tarliska. Po zakończeniu działań przeprowadzono monitoring ekologiczny, obejmujący dalsze pomiary hydrodynamiczne, analizę osadów dennych, inwentaryzację gniazd tarłowych, odłowy ichtiologiczne i pobór makrozoobentosu. Badania wykazały, że zasilenie koryta rzeki materiałem żwirowym spowodowało polepszenie warunków hydrodynamicznych na tarlisku, co znacząco ograniczyło akumulację piasku w osadach żwirowych. Parametry hydrodynamiczne uległy poprawie, a osady denne zawierały mniej piasku, co sprzyjało lepszym warunkom rozrodu pstrągów potokowych. W efekcie, po zakończeniu prac odnotowano większą liczbę gniazd tarłowych, a także większą skuteczność rozrodu. Pomimo, iż odtworzone tarlisko miało służyć pstrągom potokowym, inne gatunki ryb również z niego korzystały.
Słowa kluczowe: tarlisko, gniazdo tarłowe, pstrąg potokowy, warunki hydrodynamiczne, rumowisko żwirowo-kamienne
[michalmaciejbien@gmail.com], Okręg Polskiego Związku Wędkarskiego w Kielcach; Uniwersytet Rolniczy w Krakowie, Wydział Inżynierii Środowiska i Geodezji
[karol.plesinski@urk.edu.pl], Uniwersytet Rolniczy w Krakowie, Wydział Inżynierii Środowiska i Geodezji
Cytowanie
APA: Bień, M., & Plesiński, K. (2025). Naturalne bystrza – ostoje bioróżnorodności: analiza funkcji tarliskowych dla ryb i siedliskowych dla bezkręgowców. Przegląd Geograficzny, 97(1), 11-25. https://doi.org/10.7163/PrzG.2025.1.1
MLA: Bień, Michał, and Plesiński, Karol. "Naturalne bystrza – ostoje bioróżnorodności: analiza funkcji tarliskowych dla ryb i siedliskowych dla bezkręgowców". Przegląd Geograficzny, vol. 97, no. 1, 2025, pp. 11-25. https://doi.org/10.7163/PrzG.2025.1.1
Chicago: Bień, Michał, and Plesiński, Karol. "Naturalne bystrza – ostoje bioróżnorodności: analiza funkcji tarliskowych dla ryb i siedliskowych dla bezkręgowców". Przegląd Geograficzny 97, no. 1 (2025): 11-25. https://doi.org/10.7163/PrzG.2025.1.1
Harvard: Bień, M., & Plesiński, K. 2025. "Naturalne bystrza – ostoje bioróżnorodności: analiza funkcji tarliskowych dla ryb i siedliskowych dla bezkręgowców". Przegląd Geograficzny, vol. 97, no. 1, pp. 11-25. https://doi.org/10.7163/PrzG.2025.1.1
Stan i prawidłowości wykształcenia dróg leśnych w Tatrzańskim Parku Narodowym i jego otoczeniu
Przegląd Geograficzny (2025) tom 97, zeszyt 1, s. 27-47 | Pełny tekst
doi: https://doi.org/10.7163/PrzG.2025.1.2
Streszczenie
Głównym celem artykułu było wykazanie prawidłowości wykształcenia wybranych dróg leśnych w Tatrzańskim Parku Narodowym oraz na obszarze graniczącym z TPN. Kartowanie geomorfologiczne obszaru badań przeprowadzono w drugiej połowie 2022 r. Pod uwagę wzięto drogi leśne użytkowane w okresie prowadzenia badań, jak również te, na których zaprzestano prac zrywkowych. Z badań wynika, że procesem mającym największy wpływ na powstawanie wcięć drogowych i rozwój rozcięć w obrębie drogi jest spłukiwanie. Największe nasilenie rozwoju form erozyjnych w obrębie badanych dróg leśnych i szlaków zrywkowych obserwowano w obrębie odcinków wytyczonych na stokach o nachyleniu powyżej 10°, przebiegających zgodnie ze spadkiem stoku. Ważnym aspektem jest projektowanie i budowa drogi z uwzględnieniem warunków naturalnych obszaru oraz odpowiednie zabezpieczenie dróg nieużytkowanych w celu ograniczenia erozyjnej działalności wody.
Słowa kluczowe: gospodarka leśna, wpływ człowieka, drogi leśne, przekształcenia rzeźby, Tatry
[a.wojtaszowicz@twarda.pan.pl], Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania im. S. Leszczyckiego PAN
[joanna.fidelus‑orzechowska@up.krakow.pl], Uniwersytet Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie, Instytut Biologii i Nauk o Ziemi
Cytowanie
APA: Wojtaszowicz, A., & Fidelus-Orzechowska, J. (2025). Stan i prawidłowości wykształcenia dróg leśnych w Tatrzańskim Parku Narodowym i jego otoczeniu. Przegląd Geograficzny, 97(1), 27-47. https://doi.org/10.7163/PrzG.2025.1.2
MLA: Wojtaszowicz, Agnieszka, and Fidelus-Orzechowska, Joanna. "Stan i prawidłowości wykształcenia dróg leśnych w Tatrzańskim Parku Narodowym i jego otoczeniu". Przegląd Geograficzny, vol. 97, no. 1, 2025, pp. 27-47. https://doi.org/10.7163/PrzG.2025.1.2
Chicago: Wojtaszowicz, Agnieszka, and Fidelus-Orzechowska, Joanna. "Stan i prawidłowości wykształcenia dróg leśnych w Tatrzańskim Parku Narodowym i jego otoczeniu". Przegląd Geograficzny 97, no. 1 (2025): 27-47. https://doi.org/10.7163/PrzG.2025.1.2
Harvard: Wojtaszowicz, A., & Fidelus-Orzechowska, J. 2025. "Stan i prawidłowości wykształcenia dróg leśnych w Tatrzańskim Parku Narodowym i jego otoczeniu". Przegląd Geograficzny, vol. 97, no. 1, pp. 27-47. https://doi.org/10.7163/PrzG.2025.1.2
Inteligentny system identyfikacji zanieczyszczenia powietrza
Przegląd Geograficzny (2025) tom 97, zeszyt 1, s. 49-68 | Pełny tekst
doi: https://doi.org/10.7163/PrzG.2025.1.3
Streszczenie
Celem opisanego w pracy działania jest opracowanie inteligentnego systemu identyfikacji zanieczyszczeń powietrza. Zastosowanie sztucznej inteligencji, wykorzystującej analizę obrazów powierzchni wybranych indykatorów zanieczyszczenia powietrza do budowy algorytmu uczenia maszynowego umożliwiło opracowanie taniej i skutecznej metody identyfikacji niebezpiecznych substancji. Do budowy modelu zostały wykorzystane zdjęcia skaningowej mikroskopii elektronowej dwuletnich igieł sosny zwyczajnej Pinus sylvestris L., z reprezentatywnych zlewni badawczych krajowej sieci Zintegrowanego Monitoringu Środowiska Przyrodniczego. Zdjęcia mikroskopowe zostały przetworzone w programie graficznym, tak aby zaklasyfikowane na podstawie wielkości, kształtu i składu chemicznego cząstki posiadały jednakowy atrybut (barwę). Wykonane warstwy (maski) stanowiły element właściwy do opracowania algorytmu uczenia maszynowego identyfikującego zanieczyszczenia z podziałem na zdefiniowane wcześniej kategorie. Zastosowanie sieci neuronowych do budowy samouczącego się algorytmu pozwoliło zoptymalizować analizę zdeponowanych zanieczyszczeń zobrazowanych na powierzchni igieł sosny. Opracowany system identyfikacji naturalnych i antropogenicznych cząstek w postaci skategoryzowanych warstw daje skuteczność predykcji na wysokim poziomie.
Słowa kluczowe: identyfikacja zanieczyszczeń powietrza, sztuczna inteligencja, uczenie maszynowe, mikroskopia elektronowa, sieci neuronowe, analiza obrazów
[miroslaw.szwed@ujk.edu.pl], Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach, Instytut Geografii i Nauk o Środowisku
Cytowanie
APA: Szwed, M. (2025). Inteligentny system identyfikacji zanieczyszczenia powietrza. Przegląd Geograficzny, 97(1), 49-68. https://doi.org/10.7163/PrzG.2025.1.3
MLA: Szwed, Mirosław. "Inteligentny system identyfikacji zanieczyszczenia powietrza". Przegląd Geograficzny, vol. 97, no. 1, 2025, pp. 49-68. https://doi.org/10.7163/PrzG.2025.1.3
Chicago: Szwed, Mirosław. "Inteligentny system identyfikacji zanieczyszczenia powietrza". Przegląd Geograficzny 97, no. 1 (2025): 49-68. https://doi.org/10.7163/PrzG.2025.1.3
Harvard: Szwed, M. 2025. "Inteligentny system identyfikacji zanieczyszczenia powietrza". Przegląd Geograficzny, vol. 97, no. 1, pp. 49-68. https://doi.org/10.7163/PrzG.2025.1.3
Regulacja rzeki jako impuls rozwoju przestrzennego miasta Czarny Dunajec
Przegląd Geograficzny (2025) tom 97, zeszyt 1, s. 69-85 | Pełny tekst
doi: https://doi.org/10.7163/PrzG.2025.1.4
Streszczenie
Artykuł analizuje wpływ regulacji rzeki na rozwój zagospodarowania przestrzennego, koncentrując się na miejscowości Czarny Dunajec. W tekście przedstawiono historyczne zmiany układu korytowego rzeki od XIX do XXI w., wykorzystując dane kartograficzne w postaci map archiwalnych. Zobrazowano stopniowe zmniejszanie się powierzchni aktywnego koryta rzeki oraz rozwój zabudowy na terenach dawniej przez nią zajmowanych. Proces regulacji przekształcił wielonurtowe, naturalne koryto w uregulowany ciek jednonurtowy. Regulacje te, obejmujące prostowanie koryta, zwężanie jego szerokości i zabudowę hydrotechniczną, spowodowały uwolnienie nowych terenów, które stały się atrakcyjne dla rozprzestrzeniającej się zabudowy. Chociaż zmiany te wspierały rozwój przestrzenny miejscowości, jednocześnie przyczyniły się do degradacji środowiska przyrodniczego oraz utraty terenów naturalnych.
Słowa kluczowe: regulacja rzek, rzeka wielonurtowa, równina zalewowa, zagospodarowanie przestrzenne, gospodarka wodna, Czarny Dunajec
[d751388@doktorant.uken.krakow.pl], Szkoła Doktorska Uniwersytetu Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie
Cytowanie
APA: Błaszczyk, S. (2025). Regulacja rzeki jako impuls rozwoju przestrzennego miasta Czarny Dunajec. Przegląd Geograficzny, 97(1), 69-85. https://doi.org/10.7163/PrzG.2025.1.4
MLA: Błaszczyk, Szymon. "Regulacja rzeki jako impuls rozwoju przestrzennego miasta Czarny Dunajec". Przegląd Geograficzny, vol. 97, no. 1, 2025, pp. 69-85. https://doi.org/10.7163/PrzG.2025.1.4
Chicago: Błaszczyk, Szymon. "Regulacja rzeki jako impuls rozwoju przestrzennego miasta Czarny Dunajec". Przegląd Geograficzny 97, no. 1 (2025): 69-85. https://doi.org/10.7163/PrzG.2025.1.4
Harvard: Błaszczyk, S. 2025. "Regulacja rzeki jako impuls rozwoju przestrzennego miasta Czarny Dunajec". Przegląd Geograficzny, vol. 97, no. 1, pp. 69-85. https://doi.org/10.7163/PrzG.2025.1.4
Przegląd Geograficzny (2025) tom 97, zeszyt 1, s. 87-103 | Pełny tekst
doi: https://doi.org/10.7163/PrzG.2025.1.5
Streszczenie
W niniejszej pracy dokonano oceny wpływu przemysłu cementowego na środowisko przyrodnicze okolicy Cementowni Lafarge Małogoszcz na terenie Białego Zagłębia (woj. świętokrzyskie). Do badań wykorzystano plechy porostów Hypogymnia physodes (L.) Nyl., (pustułka pęcherzykowata), które pozyskano z Puszczy Boreckiej (Polska północno-wschodnia) położonej na obszarze o niewielkim wpływie antropopresji. Porosty transplantowano w 27 punktach położonych w różnych odległościach od zakładu. Aby uniknąć wpływu emisji z sektora komunalno-bytowego czas ekspozycji wyniósł 3 miesiące i obejmował miesiące letnie (lipiec-wrzesień). W próbkach przeanalizowano zawartość ośmiu pierwiastków (Pb, Cr, Co, Cu, Ni, Zn, Al, Fe) za pomocą spektrometru mas ICP-MS/TOF OptiMass 9500 GBC. Przeprowadzona analiza wykazała znaczący wpływ pyłów emitowanych z Cementowni Lafarge Małogoszcz pochodzących z procesu technologicznego, wyrażony zróżnicowaną koncentracją pierwiastków. Wykazano, że największa antropopresja obejmuje obszary położone w bezpośrednim sąsiedztwie zakładu w odległości do 2 km i maleje wraz ze zwiększaniem się odległości. Przeprowadzone badania wykazały również wpływ lokalnych barier w postaci zwartych kompleksów leśnych na przestrzenną dyspersję zanieczyszczeń.
Słowa kluczowe: przemysł cementowy, pierwiastki śladowe, pyły, bioindykacja, porosty, bioakumulacja
[rafal.kozlowski@ujk.edu.pl], Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach, Instytut Geografii i Nauk o Środowisku
[marta.ludew.ujk@gmail.com], Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach, Instytut Geografii i Nauk o Środowisku
Cytowanie
APA: Kozłowski, R., & Ludew, M. (2025). Możliwości wykorzystania porostów Hypogymnia physodes (L.) Nyl. do oceny wpływu przemysłu cementowego na środowisko przyrodnicze Białego Zagłębia. Przegląd Geograficzny, 97(1), 87-103. https://doi.org/10.7163/PrzG.2025.1.5
MLA: Kozłowski, Rafał, and Ludew, Marta. "Możliwości wykorzystania porostów Hypogymnia physodes (L.) Nyl. do oceny wpływu przemysłu cementowego na środowisko przyrodnicze Białego Zagłębia". Przegląd Geograficzny, vol. 97, no. 1, 2025, pp. 87-103. https://doi.org/10.7163/PrzG.2025.1.5
Chicago: Kozłowski, Rafał, and Ludew, Marta. "Możliwości wykorzystania porostów Hypogymnia physodes (L.) Nyl. do oceny wpływu przemysłu cementowego na środowisko przyrodnicze Białego Zagłębia". Przegląd Geograficzny 97, no. 1 (2025): 87-103. https://doi.org/10.7163/PrzG.2025.1.5
Harvard: Kozłowski, R., & Ludew, M. 2025. "Możliwości wykorzystania porostów Hypogymnia physodes (L.) Nyl. do oceny wpływu przemysłu cementowego na środowisko przyrodnicze Białego Zagłębia". Przegląd Geograficzny, vol. 97, no. 1, pp. 87-103. https://doi.org/10.7163/PrzG.2025.1.5
Przegląd Geograficzny (2025) tom 97, zeszyt 1, s. 105-126 | Pełny tekst
doi: https://doi.org/10.7163/PrzG.2025.1.6
Streszczenie
Ecotourism is a sustainable tourism form that emphasizes the harmonious relationship between human and nature, with local communities playing a key role in providing services and protecting natural resources. Using semi-structured interviews conducted at various ecotourism sites in the Binh-Tri-Thien region (Central Vietnam), this study has illuminated the role of local communities in fostering ecotourism development. Communities actively contribute by offering distinctive services and products while preserving cultural values, safeguarding the environment, and fostering sustainable relationships with visitors. The findings reveal that local communities play key roles as tour guides, providers of accommodation services, and producers of handicrafts, generating income and promoting cultural exchange. However, barriers such as skill deficiencies and gender inequalities continue to limit the participation of certain groups, particularly women. While cultural and environmental preservation is given considerable attention, the risk of traditional cultural erosion remains significant, especially among ethnic minority communities. Based on these insights, the study recommends expanding the scope of research and integrating qualitative and quantitative methods to enhance the reliability of findings.
Słowa kluczowe: ecotourism, community participation, qualitative analysis, geo-environmental, Vietnam
[latoai@hueuni.edu.vn], University of the National Education Commission Doctoral School; Hue University of Education
[leszek.butowski@geo.uni.lodz.pl], University of Lodz, Institute of Urban Geography
[lquirini‑poplawski@twarda.pan.pl], Institute of Geography and Spatial Organization, Polish Academy of Sciences
[nhsonsp@hueuni.edu.vn], Hue University of Education; Institue of Open Education and Information Technology
Cytowanie
APA: Le, T., Butowski, L., Quirini-Popławski, ., & Nguyen, S. (2025). Local Community Participation in Ecotourism Development: A Qualitative Analysis in the Binh-Tri-Thien Region, Vietnam. Przegląd Geograficzny, 97(1), 105-126. https://doi.org/10.7163/PrzG.2025.1.6
MLA: Le, Toai Anh, et al. "Local Community Participation in Ecotourism Development: A Qualitative Analysis in the Binh-Tri-Thien Region, Vietnam". Przegląd Geograficzny, vol. 97, no. 1, 2025, pp. 105-126. https://doi.org/10.7163/PrzG.2025.1.6
Chicago: Le, Toai Anh, Butowski, Leszek, Quirini-Popławski, Łukasz, and Nguyen, Son Hoang. "Local Community Participation in Ecotourism Development: A Qualitative Analysis in the Binh-Tri-Thien Region, Vietnam". Przegląd Geograficzny 97, no. 1 (2025): 105-126. https://doi.org/10.7163/PrzG.2025.1.6
Harvard: Le, T., Butowski, L., Quirini-Popławski, ., & Nguyen, S. 2025. "Local Community Participation in Ecotourism Development: A Qualitative Analysis in the Binh-Tri-Thien Region, Vietnam". Przegląd Geograficzny, vol. 97, no. 1, pp. 105-126. https://doi.org/10.7163/PrzG.2025.1.6